Бақылау сұрақтары. 1. Атеросклероз сырқатының жалпы түсінігін айтып беріңіз.

1. Атеросклероз сырқатының жалпы түсінігін айтып беріңіз.

2. Атеросклероз ауруында зат алмасу дәрісінің қай түрі ерекше бұзылады?

3. Сырқаттың қандай клиникалық түрлері бар?

4. Атеросклероздың әр клиникалық түрін айтып шығыңыз.

5. Зертханалық тексерістерде қандай өзгерістер байқалады?

6. Сырқат қандай асқынуларға әкеліп соғуы мүмкін?

7. Аурудың емдік қағидасы немен сипатталады?

8. Сырқаттың алдын алу шараларын айтып беріңіз.

ЖИА, жүрек қыспасы (стенокардия)

Жүректің ишемиялық ауруы (ЖИА) – коронар тамырларының зақымдануынан миокардқа қан жеткізілуінің азаюымен сипатталынатын синдром. Жүрек ишемиялық ауруларының негізі - коронар тамырларының қамтама ету дәрісімен жүрек бұлшық етінің жұмысының сәйкес келмеуі.

Этиологиясы мен патогенезі. Жүректің ишемиялық ауруының негізгі себебтері коронар тамырларының атеросклерозы болып табылады. Кейбір жағдайларда ЖИА – ның дамуына бейімдейтін ішкі және сыртқы мәнбірлер болады. Қауып мәнбірлердің негізгілері: холестерин деңгейінің жоғарлауы, артериялды гипертония, темекі шегу, қант сусамыры, семіздік, дене қимылының азаюы және жүйкелік күйзелістер. Әсіресе, қауіптісі осылардың қосарлана кездесуі. Мысалы, қауіп мәнбірлерінің 3 – 4 түрі қатар болса ЖИА – ның пайда болу қауіпі бірнеше рет өседі. Миокардтың оттегіне қажеттілігі оны коронар тамырларымен жеткізілу көлемінен артық болған жағдайда миокардта ишемия (қан азаю) пайда болады. Миокардтың оттегіне қажеттілігі жүрек жұмысының жиілігімен, миокардтың жиырылу қабілетімен, жүректің көлемімен және артериялық қысымының мөлшерімен анықталынады. Осылардың біреу жоғарыласа миокардтың оттегін қажет етуі артады. Қалыпты жағдайда коронар тамырлардың дилятациялық қоры жеткілікті болады. Оттегінің жеткізілуі мен әсерін тигізетін мәнбірлер әртүрлі:

· коронар тамырларының зақымдануы салдарынан олардың қан айналымын ұлғайта алмайтындығы оттегінің миокардтағы жеткіліксіздігіне әкеледі.

· коронар тамырлары зақымданбаған аурулардағы ишемияның механизмі – тамырлардың түйілуіне байланысты.

· ауруларда жиі кездесетін коронар тамырларының атеросклерозбен зақымдануымен олардың түйілуі, себебі атеросклероз бұл жағдайды үдетеді, сондықтан ишемия механизмі аралас, яғни миокардтың оттегіне қажеттілігінің артуымен қатар коронар тамырларында қан ағуының бәсендеуі қабаттасады.

Сөйтіп, айтылып кеткен жағдайлардың барлығы жүрек бұлшық етінің гипоксиясына әкеліп соқтырады.

Жіктемесі. ЖИА қазіргі қолданатын жіктеуі БДҰ эксперттік комитетінің ұсынысы негізінде жасалған. Оның клиникалық түрлері:

· кенеттен болған өлім (жүректің алғашқы тоқтауы);

· жүрек қыспасы -ЖҚ (стенокардия);

· күштемелік ЖҚ:

1. алғаш рет дамыған ЖҚ;

2. тұрақты (стабильді) күштемелік ЖҚ;

а) І-ші ФК (үйреншікті физикалық күшті жақсы көтереді);

б) ІІ-ші ФК (үйреншікті дене белсенділігі сәл шектеледі);

в) ІІІ-ші ФК (үйреншікті дене белсенділігі едәуір шектеледі)

г) ІҮ-ші ФК (физикалық белсенділігі күрт шектеледі).

3. үдемелі күштемелік ЖҚ;

· тұрақсыз (стабильді емес) ЖҚ

· ішкі себептерден пайда болатын (ерекше) – ЖҚ;

· миокард инфарктісі (жүрек бұлшық етінің өлі еттенуі);

· миокард инфарктісінен кейінгі жүрек склерозы;

· жүрек ырғағының бұзылуы;

· жүрек қызметінің әлсіздігі.

Клиникалық бейнесі. ЖИА-ның басты және жиі кездесетін белгілерінің бірі жүрек қыспасы (стенокардия). Оның күш түскендегі нақтылы ұстамасы төс сүйек астының қысып немесе басып ауруымен сипатталынып, сол қолға, иыққа және жауырынға таралады (Захарьин – Гед аймақтары). Ауырсыну сезімі денеге күш түскенде пайда болып (күш түсуден болатын жүрек қыспасы), дамыл кезінде немесе нитроглицерин қолданғаннан кейін басылады (басқа жүрек ишемиялық аурулардан айырмашылығы). Кейде жүрек қыспасының ұстамасы ауырлық, қысылу, кернеу, ашығандық және тұншыққан сезіммен білінеді. Кейбір аурулар сезімдерін айтқанда алақанын немесе жұдырығын төс сүйекке қойып отырып (қысуын, басуын немесе кернеуін) сипаттайды. Ұстама кезінде науқас өлім сезімін сезінеді. Төсекте қимылсыз отырып қалады.

16 суретЖүрек қыспасында ауырсынудың әсер ететін жерлері:

а - Захарьин – Гед аймақтары; б- аурудың таралатын жүйке жолдары;

Ұстаманың ұзақтығы 1минуттен 15 - 20 минутке дейін, бірақ ол науқастың төзімділігіне байланысты. Ұстама кезінде науқастың гемодинамикасы аса өзгермейді, тамыр соғуы жиелеп, қан қысымы сәл көтерілуі мүмкін. Терісі бозарады. Егер күш түсу тезірек тоқталып, науқас нитроглицерин қолданса ұстама қысқа уақыт ішінде және бәсең түрде болып, ал күш түсу тоқталмаса ауырғаны күшейеді. Сонымен күш түскендегі жүрек қыспасының басты белгісі кеуде қуысында қолайсыздық сезімі болып, дамылдау кезеңінде басылуы. Қобалжуда жүрек жұмысы жиілеп, қан қысымы жоғарылағандықтан миокардтың оттегін қажет етуі артады, сондықтан бұл мәнбір де жүрек қыспасы ұстамасының бір белгісі пайда болуына әсерін тигізеді. Күш түскендегі ЖҚ – ның бір белгісі науқастың отырған немесе тоқтап тұрған қалыптарында тезірек басылуы, ал жатқан жағдайда жүрекке венозды қанның көбірек келуіне байланысты. Сол қарыншаның көлемі үлкейіп, миокардтың оттегіні қажет етуі артады. Үдемелі ЖҚ ұстамасы аз мөлшердегі күш түскен кезде байқалынады. Көптеген ауруларда ұстаманың төсекте жатқан кезінде болуына жүрекке венозды қанның көп келіп, миокардтың оттегін пайдалануының өсуі себеп болады. Бұл аурулардағы ұстамалар ұзақ мерзімді болуы мүмкін және жиі жүрек жұмысының ырғақсыздығы байқалынады. Кейбір ауруларда денеге күш түскенде коронар тамырларының түйілуі мүмкін, бірақ ангиоспастикалы ЖҚ – да түсетін күшке сәйкес шыдамдылық (төзімділік, толеранттығы) жоғары болады. Осыған байланысты жеке ЖҚ – ның ерекше түрі бөлінген ангиоспастикалы қыспаның қалыпты варианты ретінде.

Дерт анықтамасы. ЖИА, жүрек қыспасы болған науқастарға электрокардиографиялық тексеріс жүргізіледі. ЭКГ-ның көрсеткіштерінде “SТ” және “Т” тісшелерінің тұрақсыз өзгерістерін байқауға болады. ЭКГ-ні қайталап қадағалау керек. Жүрек қыспасының жасырынды түрінде ағзаға арнаулы мөлшерде күш түсіріп (велоэргометрия), ЭКГ-нің көрсеткіштерін тұжырымдайды. ЭКГ тексерісін науқасты тыныштатып барып жүргізеді.

17 сурет.Жүрек қыспасындағы ЭКГ өзгерістері:

А – қалыпты жағдайдағы ЭКГ: ST- сегменті өзгермеген.

Б – жүрек қыспасының ұстама кезіндегі ЭКГ: ST- сегменті төмендеген.

Емі. Емдәм бұл ауруда маңызды роль атқарады. Емдәмде малдың майын азайтып, оның орнына өсімдік майын, витаминдерді қолданып, калораж мөлшерін қатаң қадағалау әлде қайда жақсы нәтиже береді. Сонымен қоса қауіпті мәнбірлермен күресу қажет. Ол үшін шылым шекпеу, гиподинамиямен күресу, артериялдық гипертонияны емдеу керек. ЖИА мен ауырғандарды емдеуде негізінен үш топтың дәрілері қолданылады. Ол нитраттар, бета – блокаторлар және кальций антагонистері. І. Нитраттар негізінен шеткергі көк тамырларды кеңейтіп, жүреке келетін қан мөлшерін азайтады, өкпе артериясындағы қан қысымын төмендетеді, корнар тамырларының түйілуін басады. Нитраттардың бұл әсерлерінің нәтижесінде миокардтың оттегіне мұқтаждығы азайып, қан ишемияға ұшыраған аймақтарға бөлінеді. Бұл топтың ең нәтижелі өкілі - нитроглицерин. Ол таблетка, май пластырь, спирттегі 1% - тік ерітінді түрде қолданылады. Жүрек қыспасын басу үшін тіл астына 0,5 мг нитроглицерині бар бір таблетка салу керек, оның әсері 1 – 3 минуттан кейін басталып, 3 – 5 минутта шарықтау шегіне жетіп 20 – 30 минутқа дейін созылады. Нитрат дәрілеріне сустак, сустанит, нитросорбит, нитронг т.б. дәрілері жатады. ІІ. Бета – блокаторлар ауырсынуға қарсы, ырғақтың бұзылуына қарсы, қан қысымын төмендету ретінде қолданатын дәрі – дәрмектер. Олардың барлығына тән қасиеттер: жүректің соғу жиілігін азайту, миокардтың жиырылғыштығын төмендету, жүректің қан айналымы және оттегіне мұқтаждығын азайту. Бета – блокаторларды әсер ету орнына қарай кардиоселективті (тек миокардтың рецепторларымен әсер ететін) және кардиоселективті емес (себебі, рецепторға қоса бронхпен тамырдағы рецепторларға да әсер етеді) деп екі топқа бөлінеді. Бета – блокаторларға атенолол, корданум, анаприлин т.б. көп дәрілер жатады. ІІІ. Кальций антогонистердің негізгі қасиеттері тамыр жүйесінің кедергісін азайту, жүректегі тотығу – тотықсыздану дәрістерін төмендету, жүрек торшаларына кальциий иондарының ағысын бәсендету, қан қысымын төмендету осы аталған дәрілер түріне сәйкес келеді. Бұл топқа финоптин, коринфар, нифедипин т.б. жатады. ІҮ.Миокардтың метаболизмін жақсартатын дәрілер қолданады: милдронат, предуктал т.б. Ү.Симтомдық емде спазмолитик дәрілерін қолдануға болады. Кейінгі кезде дене шынықтыру жаттығуларының әсеріне көп көңіл бөлінеді, себебі жүрек жұмысы бәсеңдейді, қан қысымы төмендейді және қосымша тамырлар саны ұлғаяды. Сатылып, аздаған күш түсіре қолданылуы нәтижелі болады.

Алдын алуы.Алғашқы алдын алудың маңыздылығы аталған ауруға әкелетін мәнбірлерге бағытталған: күнделікті реттелген күн тәртібін сақтау, уақытысында тынығып жеткілікті түрде ұйықтау, шылым шегуге тыйым салу, тағамдағы тұздың мөлшерін тәулігіне 4,5 гр дейін шектеу маңызды шаралар болып табылады.Науқастар тұрғын мекеніндегі емханада диспансерлік тіркеуге алынады. Пациенттер функционалдық жағдайына байланысты диспансерлік нұсқау бойынша қаралады. Қажет болған жағдайларда кардиолог, окулист тексереді.

Бақылау сұрақтары