Капитал құны және бағасы

Дәріс конспектісі:

Кәсіпорын үшін қаржыландырудың түрлі көздерін тарту (сыртқы және ішкі) шығындармен байланысты, сондықтан тартылған капиталдың әрдайым нақты құны болады. Бұл капитал көздері бойынша түрлі болғандықтан, кәсіпорынның осы көздерді көлемдері де, капиталдың әр түрінің құны бойынша да баламалы таңдау мүмкіндігі болады. Капиталдың әр түрін тартудың нәтижесінде оның нақты құрылымы қалыптасады және акционерлерге дивидендтер, несие үшін банктық пайыздар, инвесторларға пайыздар және т.б. түрінде нақты шығындардың қажеттілігі пайда болады. Осыдан капитал құны (немесе бағасы) дегеніміз қаржылық қорлардың нақты көлемін пайдаланғаны үшін төлеуге қажетті қаражаттардың жалпы сомасы. Капиталдың құны ұғымы ақшалай төлемдердің қатысты шамасын есептеуді ғана білдірмейді, сонымен қатар, өзінің нарықтық құнын азайтпау үшін кәсіпорынды қамсыздандыратын инвестицияланған капиталдың рентабельділік (табыстылық) деңгейін сипаттайды.

Капитал құны көрсеткішінің экономикалық мазмұны әрбір ақшалай көзден бірлік капиталды тартумен байланысты шығындарды анықтау болып табылады. Көздердің көп түрлілігі капиталдың орта өлшенген бағасын есептеу қажеттілігіне алып келеді. Капиталдың орта өлшенген құны (КҚ_орт) – жалпылама көрсеткіш, капиталды тарту мен пайдаланумен байланысты пайда болатын шығындардың қатысты деңгейі немесе барлық шығындардың жалпы сомасын сипаттайды. Былайша айтқанда, ол салынған капиталдың минимум қайтарымы.

Капиталдың орта өлшенген құнының формуласы орта өлшенген арифметикалық шамаға негізделеді, мұнда жалпы сомадағы жеке көздердің үлестері таразы ретінде болады, ал орта өлшенген шама көрсеткіші орта жылдық құнды айқындайды (%):

КҚ_орт = ∑ d_i × КҚ_i,

мұндағы d_i – жалпы сомадағы әрбір көздің шекті салмағы;

КҚ_i – і-ші көздің бағасы.

Әрбір ақша көзінің бағасын анықтауды тізбектей қарастырайық.

Меншік капитал құрамында бөлінеді:

– қосымша (үстеме) капитал – құны жоқ және инвестициялық ресурс көзі ретінде қолданыла алмайды, өйткені бұл капитал кәсіпорынның активтерін қайта бағалаудың нәтижесінде қалыптасады;

– артықшылығы бар акциялар – белгіленген дивиденд деңгейімен бағаланады, ол жыл сайын қандай-да жағдайларда төленеді;

– қарапайым акциялар – оның бағасы (Б_қ.а.) түрлі әдістер негізінде өлшенеді, бірақ кең таралған есептеу дивидендтің болжанған деңгейін өлшеуге немесе есеп беру кезеңіндегі төленген, дивидендтердің болжанған өсіміне қарай түзетілген дивидендтік өлшеуге негізделген, формуласы:

Б_қ.а. = (Д_қ.а. / Б_арт) + ∆Д_қ.а.;

– бөлінбеген пайда, капиталға айналдыру, реинвестициялауға қажетті пайда. Бұл көз ақысыз емес, өйткені салықтар мен артықшылығы бар акциялар бойынша дивидендтерді төлегеннен кейінгі таза пайда қарапайым акционерлерге барады. Бөлінбеген пайда құнын бағалаудың көбінесе кең тараған әдісі қарапайым акциялар бойынша төленген дивидендтер деңгейі бойынша бағалау болып табылады.

Заемдық капиталға енеді:

– банктық ссудалар. Бұл көздің бағасы капитал тартылатын мерзім шамасына, сонымен қатар, несие бойынша пайыз шамасына және төленетін пайыздардың кәсіпорын шығындарына қосылу сипатына тәуелді. Жалпы алғанда заемдық капиталдың бағасы банктық пайыздың шамасына тең. Бірақ банктың ссудасын пайдаланғаны үшін пайыздарды өнімнің өзіндік құнына қосса, онда қаражаттың бұл көзінің бір бірлігінің құны (Ц б.с) банктық пайыздан корпоративтік салық ставкасының шамасына (С) кіші болады, яғни:

Цб.с = Цкр х (1- С)

- облигациялық займдар. Баға әр түрлі әдістермен анықталады, бірақ ең тараған әдіс – пайыздық қатынаста бір уақыттағы дисконттық (ДД) және пайыздық табысты (ДП) бағалау, өйткені көбінесе облигациялар номинал бойынша емес, дисконтпен жүзеге асрылады. Облигациялық займның бағасын (ОЗБ) есептеу үшін келесі формула қолданылады:

ОЗБ = (ДД + ДП)

Егер облигациялар бойынша төленетін табыстар а) толығымен не б) бөлшектей төленсе, кәсіпорынның шыындарына қосылса, онда салықтық үнемдеу пайда болады және ОЗБ корпоративті салықтың ставкасын есепке алумен түзетіледі:

а) ОЗБ = (ДД + ДП) х (1 – С) не б) ОЗБ = ДД + [(ДП х (1 – С)]

Капиталдың шекті құны – болжамды мәндерінің негізінде есептелетін шығындар, компания бұл шығындарды қалыптасқан қор нарығының жағдайларында инвестиция көлемін өсіру үшін жұмсауға мәжбүр болады. Бұл құн өнімнің қосымша бірлігін өндіруге қажетті шекті (маржиналды) шығындарын есепке алумен есептеледі. Меншік қаражаттардың көздері шектелген болғандықтан, ірі инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшін заемдық қаражаттарды тартуға мәжбүр болады. Бұл пассив құрылымының өзгерісіне алып келеді және тәуекелдің дәрежесін жоғарылатады. Сондықтан капиталдың шекті құны тұрақты болып қала алады, бірақ тартылатын қорлардың қандай-да бір ауыспалы көлеміне жеткенде ол лезде өседі.

Негізгі әдебиеттер: 3 нег [607-629]

Қосымша әдебиеттер: 10 қос. [67-81, 94-113]

Бақылау сұрақтары:

1. Меншік капиталдың бағасы қалай анықталады?

2. Заемдық капиталдың бағасы қалай анықталады?

3. Капиталдың орта өлшенген құны қалай есептеледі?

4. Капиталға орта өлшенген шығындардың мөлшері қаржыландыру мөлшеріне қалай тәуелді болады?

Тақырып.

Инвестициялық жобаларды талдау әдістері. Жоба тәуекелін талдау.

Нарық экономикасында капиталдың құнын анықтау негізгі үш факторға байланысты жүргізіледі:

1. Капиталды құрастыруға кеткен шығындардың төмен болуы.

2.Инвесициялық шешімдерді бағалау және қабылдау процесіндекапиталдың максимилизациялануы анықталады.

3. Капитал өсімділігін анықтау үшін әр түрлі контрагенттермен қарым-қатынас негізінде шығындарды төмендету.

Капитал салымдық шешім қабылдау әр түрлі жобаларды инвестициялау кезінде капиталды жоғарлату мақсатында ұзақ мерзімді шешім қабылдау. Салымдық шешім қабылдау, инвестиция бойынша сметаны құрастыру процесімен оларды бағалау мен қайтарымдық немесе өтемділік мерзімімен тығыз байланысты. Инвестициялық шешім қабылдау процесі төмендегі бағыттарда жүргізіледі:

§ Компанияның қандай инвестициялық жобаны таңдау мүмкіншілігі;

§ Капитал салымдық процестің жалпы сомасын анықтау және капитал салымдық соманы өткізу кезіндегі қосымша шығындарды анықтау.

§ Инвестициялық процесс немесе капитал салымдық жоба портфелі қандай ресурстар арқылы қаржыландырылатының анықтау.

Инвестициялық шешім қабылдау капитал салымдық жобаны әр түрлі экономикалық жағдайлардағы бағасына, оның табыстылығына және бәсекелестіктің дамуына байланысты тәуекелдерін анықтауға болады.

Инвестицияның бағасын анықтау процесі:

1. Компанияның стратегиясына байланысты инвестициялық процестің әр түрлі бағыттарын анықтау.

2.Таңдап алынған эскиздік жобалық ерекшеліктерін қарастыру негізінде құжаттарды дайындау, осы жобаны талдау, осы саланың ерекшеліктерін талдау.

3. Бастапқы негізде әр түрлі өткізілетін жобалар бойынша нақты варианттарды анықтау.

4. Барлық таңдап алынған варианттардың бағасын салыстыру.

5. Инвестициялық жобаны қабылдау немесе қабылдамау туралы шешім анықтау.

Инвестициялық салымдарды бағалау екі әдіспен жүргізіледі:

1. Дисконтталмаған әдістері

2. Дисконталған әдістері

Дисконтталмаған әдістердің іс жүзінде екі түрі қарастырылады:

• өтімділік, қайтарымдылық әдісі
• өтімділіктің немесе қайтарымдылықтың есепті коэффициенті арқылы бағалау.

Өтімділік немесе қайтарымдылық әдісі инвестициялық салымның қайтарымдылығын және одан түсетін ақша қаражаттарына қажет уақытты анықтайды. Егер де салынған инвестициядан әр жыл сайын таза ақша түсімдері бірдей мөлшерде болса, онда қайтарымдылық немесе өтімділік кезең алғашқы салынған инвестицияны жыл сайынғы күтілетін ақша түсімдеріне бөлу арқылы анықталады.

Өтімділік кезең = алғашқы салым / жыл сайынғы таза ақша ағымы

Егер жыл сайынғы ақша түсімдері бір қалыпты болмаса, онда қайтарымдылық ткезеңін анықтау үшін таза ақша ағымдарын алғашқы инвестиция қайтарылғанға дейін анықтау қажет. Бұл әдістің негізгі кемшілігі инвестицияның немесе капиталдың уақытқа байланысты құнының ескерілмеуі. Екінші кемшілігі инвестициялық салымның немесе капиталдың өтімділік кезеңінен кейінгі ақша ағымдарын немесе ақша тәукелділіктерін қарастырады.

Дисконтталған әдітері:

• Дискотталмаған ақша ағымы әдісі ―инвестициялық салымдар үшін күтілетін ақша түсімдерінің барлығын және олардың белгілі бір мерзімге төленетіндігін анықтайды. Дисконтталмаған әдістер ақша салымының немесе ақша бірліктерінің мерзімдік белгілі бір уақытқа бекітілген құнын анықтауға бағытталған . Бұл әдістердің негізгі мақсаты инвестициялық салымдардар бойынша қазіргі кезде немесе бүгінгі күнге алынған ақша бірлігі болашақтағы ақша бірлігінен қ―мбат тұрады. Бұл мақсат, қағида ақша бірліктерінің бүгінгі күнгі мөлшерін процентке беру мұмкіншілігін анықтайды.

Капитал мен инвестициялардың болашақтағы құнын анықтау төмендеі коэфициент арқылы жүзеге асырылады.

FV_n = V_0``(1+ К)^т , мұндағы

FV_n ― инвестициялық қорлардың долашатағы құны

V₀ ―инвестициялық салымның алғашқы құны

К ― салынған капиталдың табыстылықтың нормасы

n― қанша жылдағы құнын анықтау

Капитал салымдарының болашақтағы құнын ақша бірліктерінің болашақтағы құнын анықтау таблицаның негізінде анықтауға болады. Ақша бірліктерінің болашақта алынатын мөлшерін анықтау кезінде капиталдың ағымдағы құнын анықау процесін дисконттау процесі деп атаймыз. Ал алынған көрсеткішті капиталдың құнын дисконтталған деп аталады. Дисконтталған құн ағымдағы немесе келтірілген құн ретінде қарастырылады. Инвестициялық немесе капитал салымдарының келтірілген құнын анықтау үшін формуланы төмендегідей түрлендіре аламыз.

V₀= FV / (1+K)ⁿ

Осы формуладан дисконттау факторын анықтауға болады:

DF= 1 / (1+K)ⁿ

• Таза келтірілген құн әдісі. Таза келтірілген құн әдісі белгілі бір инвестициялық жобадан күтілетін ақша табысын анықтауға бағытталған. Бұл әдіс бойынша барлық күтілетін ақша түсімдерінен және ағымдағы кезеңдердегі күтілетін табыстылық ставкасын қолдана отырып, төлемдерді қайтару процесін дисконттауды көрсетеді

Тақырып.