Дәріс. Тақырып: Жүрістік бөлігі

Автомобильдің жүрістік бөлімі арбашық сияқты,рамадан, доңғалақ өстерінен және аспадан тұрады. Рама тасушы негіз ретінде остовом қызмет етеді, онда қозғалтқыш, трансмиссияның барлық механизмі, кузов және басқа агрегаттар бекиді.

Аспаның бөлшектер арқылы өстермен доңғалақтарға сүиенеді. Рамалық құрылымның остова барлық жүктік автомобильдерде болады.Жеңіл автомобильдерде және автобустардың көптеген бөлігінде раманың қызметін шанақтың қатты негізі атқарады.

Рамалар және кузовтар.Рама автомобильдің агрегаттарын және бөліктерін бекітуге қызмет етеді. Тасмалдаушы шанағы баравтомобильдерде шанақ каркасы тасмалдаушы шанақпен қосылған немесе мүлдем жоқ. Сонда раманың қызметін шанақ атқарады. Құрылымына қарай рамаларды лонжеронды (5.1 сур.) және хребтовые бөледі.

Жеңіл автомобильдің шанағы 2 қызмет атқарады:

1)Жүкті, жолаушыларды және жүргізушіні тұнықталған кеңістікте орналастыру; 2)Толық немесе шамалы тасмалдаушы қызмет атқарады. Шанақты екі бөліктен тұрады деуге болады: жоғарғы- шанақтың өзі, төменгі- негізі. Негізі еден панелінен және қозғалтқышты бекіту базасынан тұрады. Оларға тек қозғалтқыш қана емес сонымен қоса трансмиссия және жүрістік бөлім бекиді. Құрылымдық ерекшеліктеріне қарай автомобильдердің шанағы каракстық және тасмалдаушыға бөледі.

Сур.5.1. Лонжеронды рамалар: а- түзу лонжеронмен; б- күшейткішпен; в- майысқан лонжеронмен; г- үздікті енімен; д- айқастырылған бүиірлік.

Автобус шанағы стержневого каркаса және жапырақшалы тігістен тұрады. Тігіс элементтері каркастың сәйкес элементтерімен жалғанған, олар жазық немесе майысқан панелді құрайды. Шанақ бортының каркасының бойлық элементтерін белдемше деп атайды.Автобустар шанағын статикалық (майысу) жүктемелерді қабылдауына қарай жіктейді:рамалық (статикалық күш және аспа харакеті шанақпен эластикалық байланысқан рамаға беріледі), тасмалдаушы негізімен (жүктеме және харакет кузовпен мықты байланысқан негізбен басым қабылданады), тасмалдаушы (статикалық жүктеме оның барлық элементтеріне үлестіріледі. Жүктік автомобильдің шанағы екі жеке элементтерден тұрады, жүргізуші кабинасынан және жүкке арналған шанақтан. Кабина құрылыты каркасты панелді .

Доңғалақтар және шиналар.Автомобиль доңғалақтары автомобильдің барлық салмағын және автомобил шанағына немесе рамасына берілетін динамикалық жүктемелерді қабылдайды, жолдың кедір бұдырлығының салдарынан болатын соққыларды және дұмпулерді өшіреді.

Доңғалақтың жолмен өзара қатынасының сипатына тарту, тежелу, жол жайлылығы, тиіиділігі, өтімділігі, тұрақтылығы және басқарымдылығы тәуеледі.

Сур.5.2.Жеңіл(а) және жүк(б) автомобилдердің доңғалақтары

Доңғалақтарда тербеліске минималды қарсылық, жақсы ілінесу және демпфирующие қурамы, ұзақ мерзімд және тозуға беріктігі, шуылсыз жұмыс, құрастыру және бұзу жеңіл деформируемым топырақта жүргенде шинаның жүгіретін бөлігі өздігінен тазаланатын болу керек.

Атқаратынқызметіне қарай шиналар жетекші, басқарылатын, комбинированные (бір мезгілде басқарылатын және жетекші) және демеуші.

Доңғалақ елесі бөліктерден тұрады (5.2 сур.): шина, обод 3, 10, бекіту бөлшектерімен жалғанатын бөліктен, ступица және моиынтіректер. Жалғастырғыш бөлігінде ободка тәртіпсіз жалғанған дискі немесе ступица бөлігін құрайтын (дискісіз немесе спицалы доңғалақ) спицалар болуы мүмкін.

Пневматикалық шина- қысыммен толтырылатын және доңғалақ ободына орнатылатын қатты оболочка. Шинаның жікелеуіне геометриялық және құрылымдық белгілері негізделеді. Шинаның геометриялық өлшемін анықтайтындарға сыртқы диаметр D, ені В, биіктігін Н, орнану диаметр d_n және ободтық борттық шеттерінің аралығы А жатады. Еніне қарай шина профилін күрделі габаритті (B≥350 мм), орташа габаритті (В= 200…350 мм) және аз габариттіге (В<260 мм) бөледі. Ободпен жинақтаған кезде шина – ішкі кеңістігін герметизациялау тәсілдеріне қарай камералы және камерасыз деп бөледі.

Шина покрышкадан 1 (5.2 сур. қара), камерадан 2 және ободной таспадан тұрады. Камера ауа толтыруға және шығаруға арналған вентилден тұратын герметикалық трообразную оболочку представляют. Ободная тсапа- құрау кезінде защеление бортами обода және камераның қажалуынан қорғайды.

Покрышка- трообразная оболочка, жол жағынан түсетін жүктемелерді қабылдайды. Покрышканың элементтері: каркас 5 (13.3 сур.), брекер 2, суреті бар протектор 3, бүиірлік қабырғалардан (II аудан), бүиірден және борттан (I аудан) тұрады. Каркас (покрышканың күштік бөлігі) сақиналарда 1 бекіген корда бірнеше қабатынан тұрады. Оны паралель жатқан жіптерді кесу әдісімен алады. Жіп жадығаты ретінде вискозные, полиамидные немесе полиэфирные волокна, болат сымдарын және басқалары қолданылады.

Жүгіру жолының ортасында каркастың және брекердің әр қабатындағы жіптердің кисах бұрышын шинаның құрылымы анықтайды. Диагоналды шинада жіптердің қисахы нөлге жақын (13.3 сур.)

Сур. 5.3.Диагоналды (а) және радиалды (б)шиналардың карасының құрылымы:1-корд; 2-брекер.

Ободтар. Обод жалғастырғыш қатты доңғалақтық бөлігімен шинаны ұстайды және ондағы жүктемені ступицаға береді. Сондықтан ол шинаға өлшемі, қаттылығы және құрылымы бойынша сәйкесуі керек ободтардың құрылымдық сұлбасы 5.4 суретте көрсетілген. Обод элементтері: съемных бөлшектерді орнату қызметін атқаратын негіз; шинаның бүиірлік тіреніші болатын бортовая закройка; шина бортының негізін орнатуға арналған қондыру сөресі; тұйықталушы съемных бөлшектерге арналған тұйықталушы бөлік (тұйықтаушы және борттық сақиналар); шинаны құрау және бұзу кезінде бойлаушы болатын және қондыру сөрелерінің арасынды орналасқан арық.

Сур.5.4. Доңғалақ қапталдарының негізгі түрлері:

а-неразъемный глубокий симметричный;б- ортасында разъемный; в- триплекс туріндегі сегменті, радиусы бойынша үш сегментке бөлінген; г- екі компонентті разъемный; д- үш компонентті разъемный; е- бес компонентті; 1- обод негізі 2- жалғаушы элемент; 3- раземды бортты сақина 4- алмалы борттық сақина; 5-серіппелі тұйықтағыш сақина; 6-қондырушы сақина; 7-камерасыз шинадағы нығыздағыш.

Аспа.Аспа раманы немесе шанақты жүрістік бөлімнің агрегаторымен жалғайды, жолдан келетін динамикалық жүктемелерді қабылдайды; автомобилдің жүріс жайлылығын қамтамассыз етеді. Аспаларға келесі талаптар қойылады: шанақтың тиімді тербелесін және тербеліс амплитудасының өшуін қамтамассыз етеді; бұрылыс, шапшаңдата қозғалу және тежелу кезінде автомобиль креніне кері әсер ету; бағыттаушы доңғалақтардың қондырғысының бұрышы тұрақтандыру; рулдік механизмнің бұрылысының кинематикасына доңғалақтардың кинематикасының сәйкесуі; сенімділікті, құрылымының қарапайымдылығын және техникалық қызметің қарапайымдылығын қамтамассы ету.

Аспаның құрама бөліктеріне қатты элементтер, бағыттаушы құрылғылар, амортизаторлар кіреді. Автомобилде аспаның массалары шанақ (рама) және оған бекитіндер, аспа массалары емес: доңғалақ, аспаның кейбір бөліктері.

Қатты элементтер жолдан келетін динамикалық жүктемелерді қабылдайды. Рессорлы (жапырақшалы, Витыс серіппелі, торсионды), пневматикалы және резіңкелі (айналуға немесе қысуға жұмы істейді) қатты элементтер.

Бағыттаушы құрылғы бойлық және бүйірлік күштерді және моменттерді қабылдайды. Бағыттаушы құрылғының сұлбасы тәуелді және тәуелсіз аспаларды анықтайды.

Тәуелсіз аспа кезінде әр доңғалақ тәуелсіз тербеледі. Мұндай аспаны әдетте қиылған белдікте және өтімділігі жоғары автомобильдерде жиі қолданылады. Тәуелді аспада бір доңғалақтағы тербеліз белдік арқылы екіншісіне беріледі. Бұл аспаны екі және көп өсті жүктік автомобильдерде және тіркемелерде көп пайдаланады.Тәуелді балансирлі аспаларды екі жақын орналасқан белдік тербейді.

Амортизаторлар рессордың, шанақтың және доңғалақтық тербеліс энергиясын өшіреді. Гидравликалық, газ толтырылған және комбинировандық амортизаторлар деп бөледі. Құрылымдық орындалуына қарай олар иінтіректі және телескопически жасалады.

Жүріс жайлылығы шанақтың (раманың) тербеліс амплитудасы және жиілігімен анықталады.

Аспаның басқа элементтері. Жапырақшалы рессорлар кеңінен таралған. Олар дайындауда және жөндеуде қарапайым. Олардың серіппелі және торсионды рессорлардан айырмашылығы иінтіреуіш бағыттаушы жабдықтары болмайды. Жапырақшалы рессорлардың үш түрі болады (5.5 сур.): а-жарпылай элипсті; б-кантилеверлі; в-четвертные. Жапырақшаларды жинау пішімі иіуші моменттердің эппріне сәйкеседі, т.е. рессорлар тең кедергіге қарсы балқы сияқты болады.

Сур.5.5. Аспаның қатты элементтерінің сұлбасы.

I-Жапырақшшалы ресорлар: а-жарпылай элипсті; б-кантилеверлі; в-четвертные; II- Пневмоэлементтер: а-екі секциялы; б, в-диафрагмалы; г-рукавный

Рессордың алғашқы екеуінің бекітілуіассиметриялы, бұл тежелу кезінде кренаға және клевкаға қарсылықты қамтамассыз етеді. Жапырақшалы рессорлар рамамен жалғанған және қалған рессорлар оған қамыттырмен тартылған түбірлі рессордан тұрады. Жинақтау алдында жапырақшалардың әр түрлі кривизнасы болады. Жапырақшалардың бойлық орын ауыстыруы смежного жапырақшаның бойлауына немесе орталық бекіту бурандамасына кіретін выступы шектейді. Үйкелісті төмендету үшін жапырақшаларға графит майының қабатын жағады немесе аралығынаметалл емес төсемдер қояды. Рессорлардың қиылысуы тік бұрышты, Т-тәрізді немесе трапециялы болады. Соңғысының қасиеті жақсы.

Рессорды белдікке стремянками с накладками бекітеді. Түбірлі жапырақшаның бір ұшын шанаққа шарнирлі бекітеді, ал екіншісі – серьгу арқылы. Рессорды бекітуде сондай-ақ резіңкелі жастықшалар пайдйланады. Мұндай бекітулерге майдың қажеті жоқ және раманың перекосе кезінде рессодың бұралуын төмендетеді.

Спиральды рессорларды жеңіл автомобильдердің тәуелсіз аспасында пайдаланады. Цилиндрлі серіппелердің сызықтық сипаты, ал конустықта ілгерілемелі сипаты болады.

Торсиондар жодың аспаға әсер еткен уақытында білік немесе біліктің тетігі сияты айналады. Оларды тәуелсіз аспа болғанда көп өсті автомобильдерде, тіркемелерде, жартылай тіркемелерде және аз литражды автомобильдерде қолданады. Торсиондардың қатты деформациясы кезінде энергиясы жапырақшалы рессорлардан 2...3 есе көп болады.
қатты пневматикалық элементтерді массасы өзгеріп тұратын автомобильдерде жиі қолданады (автобустарда, контейнер-тасмалында, трейлерде және т.б.). пневматикалық аспаның сипаттамасы қисық сызықты, олардың параметрлерін ауаның қысымы арқылы өзгертеміз. Жүрістің жайлылығын кузов салмағының және аспасыз бөліктерінің массасының аз орын ауыстыруымен жоғарылатамыз. Ауаның қысымын өзгерте отырып кузовтың орнын жолға қатысты реттеуге болады, ал тәуелсіз аспа кезінде — жолға қатысты биіктігін.

Сур.5.6. Аспаның сұлбалары:

а — тәуелді; б— тәуелсіз бір тетікті; в, г — тәуелсіз екі тетікті бірдей және әртүрлі ұзындықта; д — тетікті – телескопиялық тәуелді аспа

Тәуелсіз аспа кезінде (5.6, б...д, сур) әр доңғалақтың тербелісі жеке. Бір тетікті аспа кезінде (5.6, сур) жүйеде гироскопиялық әсер болады. Екі тетікті аспада (5.6, в, сур) және әр түрлі ұзындықтағы трапециялық тетіктердің бұрыштық (13.6,г, сур) қозғалысы жоқ, бірақ бүйірлік ығысу ∆l пайда болады, бұл өз кезегінде доңғалақтардың бүйірлік қажалуына әкеледі.

Баллонды және диафрагмалық серпімді элементтерді (5.5, II, сур.) екі қабатты резіңке кордты қабықша. Корд үшін капрон немесе нейлон пайдаланады, баллонның сыртқы қабаты үшін — май бензинге берік резіңке, ішкі қабаты үшін — каучук. Баллондар үшін (5.5, II, а, сур.) жоғарғы герметикалық сипатты.

Бағыттыаушы құрылғыны аспаның сұлбасымен анықталады. Тәуелді аспада (5.7, а, сур) екі доңғалақта белдік балкасымен қатты жалғанған. Бір доңғалақтың орны өзгергенде биіктігі бойынша бұрыш өзгереді. Бұл жағдайда доңғалақ айналғанда гироскопиялық әсер пайда болады, ол өсті бастапқы жағдайға әкелуге тырысады, сонда шинамен өстердің қажалуы болады.

Сур.5.7 Бланасирлі аспалардың сұлбасы:

а— төрт рессорлы балансирімен; б—екі рессорлы қатты балансирлі балкасы бар; в— балансирлі рессоры және реактивті штангасы бар.

Балансирлі аспаларды (5.7 сур) көп өсті автомобилдерде қолданады. Қысқа балансирлі аспаларды (5.7, а, сур) жартылай тіркемелерде және доңғалақтық формуласы 6 х 2 автомобилдерде пайдаланады. 5.7,б, суреттегі аспада жапырақшалы рессордың астына үлкен балансир орналасқан, ал оның үстіне — реактивті тартқыштар орналасқан (МАЗ автомобилінде). 5.7 в, суретінің сұлбасында рессорлар балансир болып табылады, ал жоғарғы жағында және төменгі жағында реактивті штангалар орнатылған, олар белдіктердің бойлық қозғалысын шектейді (ЗИЛ, КАЗ, КрАЗ, УралАЗ автомобилдерінде).

Стабилизаторлар. Автомобил бұрылысы кезінде центрден тепкіш күштің әсерінен кузов қисаяды, масса центрінің орналасуы өзгереді бұл автомобилдің ауып қалу мүмкіндігін көбейтеді. Құбылысты реттеу үшін аспаның бұрыштық қаттылығы яғни стабилизатор орнатады. Стабилизатор торсион тәрізді, ол кузовтың қисаюында бұралады. Жеңіл автомобилдерде стабилизаторды көбінесе алдыңғы аспаға, ал артқы аспаға кей-кездері ғана орнатады. Кей-кездері артқы аспада стабилизатордың қызметін U-тәрізді артқы балка атқарады (ВАЗ автомобилдерінде).

13.4.Амортизаторлар.Амортизаторлар автомобилдің тербелмелі және тербелмейтін массаларының тербелісін дросселденген сұйықтың калибрленген ойықтың арнайы тығырықтарының есебінен өшіреді. Үйкелістен пайда болған жылу амортизатордың корпусы арқылы сейіліп кетеді. Тәуелсіз аспаларда амортизаторды бағыттаушы элемент ретінде де қолданады.

Амртизаторларға қойылатын талаптар: автомобил жүрісінің жайлылығын қамтамассыз ету, оның тұрақтылығы және басқарылымдығы; бірден тежелгенде және шапшаңдата қозғалғанда кузовтың қисаюын азайту; секіру кезінде доңғалақты жолдан ажыратпау.

Амортизаторларды бір жақты яғни рессордың қайту тербелісін өшіреді және екі жақты яғни рессордың қайту және қысу тербелісін өшіреді. Қысу жүріснде сұйықтың ағу кедергісі қайтуға қарағанда 2...5 есе аз болады т. с. Қысу кезінде негізгі қуатты рессорлар, ал қайту кезінде амортизатор қабылдайды.

Құрылымы бойынша амортизаторлар тетікті және телескопиялық болады, ал олардағы қолданылатын қысу жадығаттары бойынша — сұйық, газ толтырылған және түрлендірілген болады. Негізінен телескопиялық амортизаторлар қолданылады, себебі оларда қысым және масса көп емес (2,5.. .5 МПа тетіктімен салыстырғанда олардікі 10.20 МПа), және массасы айтарлықтай қор, ал мүмкіндік бұрышы 45° кем.
Телескопиялық екі құбырлы амортизаторлар жұмыс цилиндрінен 1 (5.8 сур) және резервуардан тұрады. Олардың арасындағы В жазықтығы цилиндрдің жұмыстық жазықтығынан ығыстырылған амортизатор сұйықтығымен толтырылады. Амортизатордың жоғарғы бөлігіне майға төзімді резіңкеден жасалған нығыздаушы шток (сальник) орнатылған. Сальникте бірнеше сақиналы гребешковтардан тұрады, олар гидравликалық нығыздаушы ретінде қызмет атқарады

Сур.5.8. Амортизатор жұмысының сұлбасы:

а— рессордың қысылуы; б—рессордың қайтуы; в— Амортизатордың сипаттамасы; А, Б, В— жазықтықтар; 1—жұмыс цилиндрі; 2—резервуар корпусы; 3— қайта жіберу клапаны; 4— поршен; 5— қайту клапаны; 6— серіппе; 7— сорушы клапан; 8— босатушы клапан.

Рессорлардың қысылысы кезінде қайта жіберуші клапан 3 арқылы А жазықтығыннан Б жазықтығына майды сығу арқылы поршень 4 (5.8, а, сур) төмен қозғалады. Поршеннің азғана жылдамдығында сұйық қайта жіберу клапанының тесігі арқылы өтеді, ал жоғары жылдамдығында қосымша түсіру клапанын ашады 8. клапандардың тесігі арқылы өткен сұйық поршен қозғалысына кедергі келтіре отырып толастайды. Шток көлеміне сәйкес сұйықтың көлемі резервуардың корпусына ығысады. Қайту жүріс кезінде рессормен поршен жоғары қарай қозғалады (5.8, б,) сұйық клапанды 3 жабады, қайту клапанын 5 ашады, сол кезде сұйықтың Б жазықтығынан А жазықтығына өтуіне айтарлықтай кедергі туындайды. Шток көлеміне сәйкес босаған А жазықтығы резервуардағы сұйықпен сорушы сораптың көмегімен толтырылады.
Амортизатордың сипаты түзу сызықты емес (5.8, в, сур). Қалған қуаттың көлемі қайту жүрісінде өшеді — рессордың тербелісіде. Жаңіл автомобилдерде қысумен қайтудың айырмашылығы көп емес.

Әдебиеттер:1.нег.[308-346]; 2.нег [158-200].

Бақылау сұрақтары:

1. Раманың қандай түрлерін білесіздер? 2. жеңіл автомобилдердің кузовтарының құрылымдық ерекшеліктерін ата. 3. Автобус кузовтарының жүктемені қабылдауы бойынша қалай жіктейді? 4. шинаның геометриялық өлшемдерін анықтаушыларды ата. 5. екі еселенген доңғалақтарды қалай бекітеді? 6. тәуелді және тәуелсіз аспа несімен ерекшеленеді? 7. Реактивті тартқыштардың, амортизаторлардың, стабилизаторлардың қызметі неде?