Дерматиттер

Дерматит – деп оршаан ортадан физикалы жне химиялы ыпалдарды тікелей сер еткен жерлерінде ана дамитын тері абынуын айтады.Бл ыпалдарды жалпы организмге сер етулерінен пайда болатын теріні салдарлы бліністерін дерматоздар дейді.

Дерматиттерді этиологиясы мен патогенезі. Дерматит механикалы жне физикалы (ажалу, асыну, баздану, ысты немесе суы температуралар, электр уаты, ультраклгін сулелер, иондаыш радиация), й трмысында жне ндірістік жадайларда ке тараан химиялы (ышылдар, сілтілер, никель, скипидар т.с.с.) ыпалдардан дамиды. Дерматит арапайым жне аллергиялы болып ажыратылады. абыну туындататын ыпалды серінен барлы адамдарда бірдей дамитын дерматитті арапайым дерматит дейді. Ал, абыну туындататын ыпала иммунды сезімталдыы ктерікі адамдарда аллергиялы дерматит пайда болады.

арапайым дерматит эпидермис жасушаларын уытты заттарды тікелей бліндіруінен бірден дамиды. Бл кезде оларда некробиозды згерістер пайда болады. Аллергиялы дерматит сенсибилизация дамуына келген оздырыш айталап сер еткеннен кейін 5-6 кннен кейін немесе бірнеше апта ішінде байалады. Бл жадайларда дерматитті дамуы сезімталдыы ктерілген Т-лимфоциттерді жне макрофагтарды атысуымен дамитын аллергиялы серпілістерді IV-тріні патогенездік жолымен болады.

Аллергиялы дерматит дамуына келетін кптеген химиялы заттар, тері нруыздарымен байланысаннан кейін ана толы антигенге айналатын, гаптендерге жатады. Бл кезде лейкоциттерді функциялы белсенділігі ктеріледі. Дерматитті даму арыны организмні иммунды реактивтілігіні бзылыстарына байланысты болады. Аллергиялы дерматитті ошаында жне оны айналасында ауыру сезімі жне жылуды сезетін сезімталды азаяды, траты электр уатына теріні кедергілік асиеті жне ылтамырларды тзімділігі тмендейді, мйізгек абатты ткізгіштігі артады. Кейде дерматит даму алдында организмні оранысты серпілістерін азайтатын ртрлі дерттер (тмау, тонзиллит т.б.) болан жадайларда ол тез арада жне те арынды трде теді. Организмде сенсибилизация дамуына:

аллергиялы серпілістерге тым уалайтын бейімділік;

эпителийді мйізгек абатыны ттастыы бзылуы;

теріні тосауылды ызметін бзатын, аллергендерге ткізгіштігін арттыратын тері бетіні сілтілік асиет абылдауы;

атмосфералы ауаны температурасы мен ылалдылыы ктерілуі - олайлы ыпал етеді.

абыну туындататын зат, теріні белгілі жеріне ана сер еткеніне арамай, ттас теріні сезімталдыын ктереді. Жорамалданан химиялы аллергенге теріні ктерікі сезімталдыын анытау шін сол аллергенмен сынамалар жасалынады.

Дерматиттер ту арыны бойынша жіті, жітілеу жне слде болып ажыратылады.

арапайым дерматит тітіркендіргіш сер еткен жерде ана шектеліп, айналасына тарамайды. Тітіркендіргішті сері тоталаннан кейін абыну біртіндеп жоалады. Аллергиялы дерматит аллергенмен жанасу тотамаан жадайда біртіндеп экземаа айналады, айналасына жне теріні баса бліктеріне жайылады. Теріні бастапы ошатан алыс жерлерінде екіншілік аллергиялы бртпелер пайда болады, абыну заа созылатын жне айталанатын слде трге ауысады. Экземалы рдістерді айталануы дерт туындатан аллергенні сері тоталаннан кейін де пайда болуы ммкін.

Дерматиттерді жіктелуі. Пайда болу себептеріне арай:

физикалы ыпалдардан дамитын дерматиттер; ол з алдына:

√ механикалы немесе жараатты;

√ сулелік;

√ электр уатынан дамитын;

√ ысты немесе суы температурадан дамитын - болады;

химиялы ыпалдардан дамитын;

сімдіктерді серінен дамитын – болып ажыратылады.

Механикалы ыпалдардан дамыан дерматитті жараатты дерматит деп атайды. Ол теріні ажалуынан, мйізгектенуінен, баздануды кейбір трлерінен, сонымен атар бала емізетін йелдерде емшек шыны жарылуынан байалады. Теріні шектелген бліктеріні ажалуы тар ая киіммен, белдікпен, протезбен т.с.с. за ысылуынан немесе йкелуінен дамиды. Жіті ажалуды нтижесінде теріні шектелген ызаруы мен ісінуі, ажалан жерді ызуы жне ауырусынуы болады. Егер сер еткен ыпал созыла берсе, онда ызаран жерде дгелек немесе ртрлі пішінді, ішінде таза сірнелі немесе ан араласан сірнелі жалыы бар, клдіреуік пайда болады.

Жер азатын адамдарда, киім тігетін шеберлерде, етікшілерде, шаштараздарда алаанны терісі жмыс істейтін ралдармен немесе ая терісі тар ая киіммен за йкелуінен мйізгектену(гиперкератоз) дамиды. Мйізгектену адамны ксібіне арай ртрлі жерлерде орналасады. Мселен, ааш шеберлерінде алаан мен саусатарды терісінде, етікшілерде тізе терісінде, скрипка тартатындарда сол олды сауса штарында жне иекте т.с.с. Бл кезде тері мен оны мйізгек абаты алыдап, гиперкератоз дамуынан алыпты теріні бетінен жоары шыып трады.

Тері жне ттас организм бліп шыараратын сйытарды кптігінен теріні зара йкелетін беттерінде жне оны атпарларында дамитын суланып абынуды баздану дейді. Баздануа теріден кптеп тер жне майларды блінуі, несепті стай алмау, йелдерде акір кптеп шыарылуы келеді. Башпайларды арасы, шапты атпарлары, олты асты, емшек асты, толы адамдарда іш терісі мен мойын атпарлары терлеуден ызарып, базданады жне жарылып сызаттанады. Ауыр жадайларда эпидермисті мйізгек абаты сыдырылып, суланып тратын лкен жала жаралар пайда болады. Жаа туан нрестелерде зрі мен нжісі жаялыпен йкеленуінен алашы кндері сандарыны ішкі жа жне бксесіні, шабыны терісі базданады. Осыдан дамитын дерматитті жаялытан дамыан дерматит дейді. Оан артынан екіншілік жпалар осылады. Эксудатты диатезбен, аллергиялы дерматозбен, диспепсиямен ауыратын жас балаларда баздану жиі байалады.

Баздану артынан жпалармен (жиі стрептококктармен, кейде кандида трлес майда саыраулатармен) ушыады. Кейін жпаланан баздану микробты экземаа ауысуы ммкін.

Емшек шыны жарылуы йел босананнан кейін алашы кндері жне айлар ішінде байалады. Ол ртрлі себептерден дамиды. Соларды ішінде емшек шы терісіні нзіктігі, бала емізу кезінде емшек шын дрыс ктпеу т.б. жадайлар маызды. Емшек шыны жарылуы жпалармен ушыуынан оны ісінуі, ызаруы, жараларды пайда болуы байалады. Жарылу тере абаттара жетуінен емшек шыны анауы болады. Жарылуа жпалар осылуы артынан мастит дамуына келеді.

Сулелік дерматиттер ультраклгін, иондаыш сулелерді серлерінен дамиды. Оларды пайда болуы бл сулелерді сер ету затыынан, олара теріні даралы сезімталдыынан байланысты болады. Кн сулесіне кюден 2-4 сааттан со тері жайылып ызарады жне ісінеді, адам кйген теріні ызуы мен тырысуын сезінеді. Ауыр жадайларда абынан теріде, ішінде сірнелі немесе ан араласан сірнелі жалыа толан, клдіреуіктер пайда болады. Артынан олар жарылып, ауыратын жала жаралара айналады. Осындай жадай ультраклгін сулелер шашырататын ндірістік жадайларда да болады.

Рентген, альфа-, бета-, гамма- жне нейтрон сулелерінен радиациялы дерматит дамиды. Балаларды терісі ересек адамдара араанда, йелдерді терісі еркектерге араанда сезімтал келеді. Бл сулелерді серінен мойынны, олтыты жне шапты терісі, кеуде мен бетті терісіне араанда, тезірек блінеді. Иондаыш сулені арыны тым арты боланда дерматит тез пайда болады жне заа созылады. Бл сулелерді серінен шаш тседі, тырнаты бліністері байалады. Теріні бліністері ызарумен (эритемамен), лкен тере клдіреуіктерді пайда болуымен, жпаларды осылуынан ірідеуімен жне некроз дамуымен крінеді (-сурет).

Электр уатынан дамитын дерматит екі жадайда пайда болуы ммкін. Біріншісі денені электр ткізгішімен тікелей тйісуінен, екіншісі электр доасыны жалыны сер етуден. Соы жадайда те ысты температураны серінен ауыр кйік дамиды.

Бірінші жадайда тйісетін электр жараатынан электр дрмені денеге кіріп шыатын жерлерінде теріде электр табалары пайда болады. Олар аср немесе асары тсті тыыз абыршатар трлерінде крінеді.

Электр табасыны сырты пішіні электр ткізгішіні пішініне сйкес келеді. Бл табаларда ауыру сезімі жне оларды айналасында ызару байалмайды. абыршытарды айналасында кейде эпидермисті теріден ажырауы болады. Электр шындарыны серінен шектелген кйік ошатары пайда болады.

Найзаай тсуінен денеде, тері тамырларыны салдануынан, ааш бтатарына саан ызыл жолатар пайда болады. Электр уатыны кернеуі 1000 вольттан асанда III-IV дрежедегі ауыр кйіктер дамиды. Электр жараатына тн былыс болып, теріге ысты температураны серінен газды кйге ауысан металдарды теріге еніп кетуі есептеледі. Электр уатынан дамыан дерматит кезінде ан тамырларыны кееюі болмайды, теріні сырты абаттарында олар ан атпаларымен бітеледі. Бл кезде электр аымы те сала теріні жйкелері ауыр згерістерге шырайды. Жйке талшытары біртекті зата айналып, ыдырайды жне толыынан жоалып кетеді.

Ысты немесе суы температуралардан дамитын дерматиттер кйік жне сік кездерінде байалады. Бл ыпалдарды серінен абыну дамуынан оны медиаторлары (гистамин, серотонин, брадикинин, простагландиндер т.б.) ан тамырларын кеітеді, оларды абыраларыны ткізгіштігі ктеріледі. Содан кйік жне сік теріні ызаруымен, клдіреуіктерді пайда болуымен жне некроз дамуымен сипатталады.

Химиялы дерматиттер ртрлі химиялы заттарды теріге тікелей серлерінен дамиды. Бндай химиялы заттар киім тігуге арналан жасампазды жолмен алынан талшытарда, семдік бйымдарда, кір жуатын нтатарда, бояуларда, дрілерде жне ндірістік жадайларда кездеседі. Соыс кездерінде олдануа ауіп тнетін теріні талаурататын улы заттар (иприт, люизит т.б.) теріде жайылан эритема, майда клдіреуіктер жне ойы жаралы-некроздар пайда болуымен крінетін абынулар дамытады.

Ксіби дерматиттер арапайым жне аллергиялы трлерде болады. арапайым дерматиттер бейорганикалы жне органикалы ышылдарды, сілтілерді, органикалы еріткіштерді (ацетон, бензин,, керосин, хлороформ, толуол, ксилол т.б.) тікелей теріге сер етулерінен дамиды. ышылдар мен сілтілерді серлерінен абыршытанумен крінетін коагуляциялы некроз байалады. Бл абыршытар сыдырыланда орнында ойы жара пайда болады. Артынан ол тыртытанып бітеді. Еріткіштерді за сер етуінен тері райды, тлейді жне жарылады. Кейде блар организмні сенсибилизациясын туындатады. Кшті аллерген болып скипидар есептеледі. Аллергиялы дерматит рамында VI-валентті хром бар цементпен жмыс жасаанда пайда болады. Ол тез арада экземаа ауысады. Никельді оспалары теріні сезімталдыын ктереді. Содан аллергиялы жанасулы дерматит дамиды.

Дрі-дрмектерді теріге жаудан науас адамдарда, медицина ызметкерлерінде, дрі-дрмек ндірістерінде істейтін жмысшыларда жанасулы дерматиттер байалады. Олар аллергиялы серпілістерді сезімтал Т-лимфоциттер мен макрофагтарды атысуымен тетін IV-тріні патогенездік жолымен дамиды.

Кейде антибиотиктерден дамыан аллергиялы дерматит ауыр трде, атты ышынумен, есекжем, анафилаксиялы сілейме дамуымен абат-тасады. Новокаин, сынап осындылары, хинин, сульфаниламидтер, антибиотиктер т.с.с. дрілерді серінен дерматиттер жиі дамиды. Теріге бірнеше мрте йод тндырмасын жаудан кйік пайда болып, арапайым дерматит дамуы байалады.

семдік бйымдарды (шаш, кірпік, тырна бояулары, ерінге жаатын помада, иіс суды кейбір трлері т.б.), кір жуатын нтатарды пайдалананда, сімдіктерді жндіктердені жне зиянды майда саыраулатардан орайтын хлорорганикалы заттарды (дихлорди-фенилтрихлорэтан, гексахлоран, симазин т.б.) олдананда теріні аллергиялы абынулары пайда болуы ммкін. Бл кездерде де теріде эритема, ісіну, эксудация дамуы байалады. Хлорорганикалы заттарды бірнеше айталап олданудан дерматит экземаа ауысады.

сімдіктерден дерматит дамуы теріге сімдікті химиялы ыпалы физикалы (кн сулесі, йкеліс сияты) ыпалдармен осарласып сер етуінен болады. алаай т.б. сімдіктерді химиялы заттары теріні тікелей кйдіреді. Баса сімдіктерді химиялы заттары сезімталдыы жоары теріде абыну туындатады. Кейбір сімдіктер теріні кн сулесіне сезімталдыын ктеріп (фотосенсибилизаторлар болып), фотофитодер-матиттер дамытады.

Бл дерматиттерді кріністері біріне-бірі сас болып келеді. Тері ызарып, атты ышыйтын жне ыздыратын ышыма бртпелер пайда болады. айта-айта асуды нтижесінде олара екіншілік жпалар осылады.