Сапа бойынша жұмыстардың жалпы әдістері. Сапаны жақсартудың барлық әдістерін үш топқа бөлуге болады.

1. Сапаны қамтамасыз ету әдістері. Бұл өнімнің өмірлік циклінің барлық сатысындағы процестерді талдау және реттеу үшін қолданылатын инженерлік-техникалық әдістер. Сондай-ақ олар өнім сипаттамаларын қайта өңдеу үшін қолданылады.

2. Сапаға ұмтылдыру әдістері. Бұл моральдық және материалдық ұмтылдыру жұмыстары – жалақыға үстемелер қосу, сыйақылар, мақтау қағаздары, кәсіби жарыстар және т.б.

3. Сапа бойынша жұмыс нәтижелерін бақылау әдістері. бұл сапаны бағалау әдістері – метрологиялық, статистикалық, өзіндік бақылау және т.б.

Сапаны басқаруға арналған қабылдаулар мен тәсілдерді 4 топқа бөлуге болады:

1. Сапаны басқару.

– сапа түсінігін анықтау;

– сапа саясаты;

– сапаны жалпыға ортақ оқыту;

– ішкі тұтынушылармен қарым-қатынастар;

– сапа жүйелері;

– Тагучи әдістері.

2. Процестерді басқару.

– процестің тұрақтылығы;

– бақылаудың статистикалық әдістері;

– процестер мүмкіндіктері;

– технологиялық мәселелерді шешу;

– процесті жақсарту;

– жоба мен өндіріс сатысындағы тоқтаулар сипаты мен салдарын талдау.

3. Персоналды басқару.

– басқарушылар командасы;

– сапаға жалпыға ортақ оқыту;

– жұмысшы топтарды ұйымдастыру;

– мотивация әдістері мен құралдары;

– байланыстырушы буындар;

- интенсификация теориясы;

- біліктілікті жоғарылату.

4. Ресурстарды басқару.

– сапа шығындарының бағдарламасы;

– орындауды бақылау көрсеткіштері;

– бағалық көрсеткіштер;

– ресурстер консервациясы;

– қоршаған ортаны жақсарту;

– «дәл мерзіміне» принципі бойынша жұмыстар.

3-суретте TQM құраушыларының өзара байланысы көрсетілген. Барлығы ішкі және сыртқы критерийлермен бағаланатын ұйым ретіндегі кәсіпорыннан, оның сапасынан басталады. 5 компоненттен кейін кәсіпорын технологиялық процесс құрады және сол арқылы өнім (өнім немесе қызмет) жасалатын процесс сапасын жасайды. Ол өз кезегінде тұтынушыға әсер етеді және оны өнім сапасымен қанағаттандырады.

3 –сурет - TQM құраушыларының өзара байланысы.

3.2 Тотальдық сапа менеджменті жүйесі мен принциптері (TQM)

Сапаға қол жеткізу аумағындағы белгілі ғалымдар Бове мен Тилл ТQМ әрекеттеріне: «Жалпыға ортақ сапаны басқару – бұл жалпыға ортақ сапаға әкелетін басқару тәжірибесі мен сапаға ұмтылдыруға негізделген ұйым философиясы, яғни сапа – бұл өндірістік процестің қандай да бір сатысында іздеп табатын немесе қосуға болатын нәрсе емес, сапа ұйымның болмысы », –деп анықтама береді

TQM әрекеттері жоғары деңгейде ХС ИСО 9004:2000 стандартында келтірілген. Ол сапа жүйесін пайдалану бойынша әдістемелік нұсқау болып табылады. ХС ИСО 9001:2000 тұтынушы сұраныстарын қанағаттандыруға арналған талаптардың минимумынан тұрады. Бірақ 9000 сериялы ИСО стандарттары мен TQM концепциясы арасында бірқатар айырмашылықтар бар (9-кесте).

TQM-ның 9000 сериялы ИСО стандарттарынан негізгі айырмашылығы – TQM жүйесі сапаны басқарудың заманауи әдістерінің шыңы болып табылады және қандай да бір деңгейге қол жеткізілген жағдайда бұйым сапасын көтеруге бағытталады. Ал 9000 сериялы ИСО стандарттарын енгізу қандай да бір нәрсені дұрыс емес жасау ықтималдығын төмендетуге бағытталады.

9-кесте – ИСО стандарттары мен TQM концепциясы арасындағы айырмашылықтар

TQM теориясының дамуына американдық ғалымдар мен басқарушылар Эдвардс В. Деминг, Джозеф М. Джуран және Филипп Б. Кросби үлкен үлестерін қосты. Олар сапаға ұйым деңгейінде қол жеткізу қажеттілігін түсіндірді. Өздерінің көптеген жұмыстарын тәжірибеде тексеріп, тамаша нәтижелер алды. Мысалы, соғыстан кейінгі Жапонияда Э. В. Деминг пен Д. М. Джуран жүргізген сапа жүйесін жасау бойынша семинарлар мен практикумдар осы елде сапаны қамтамасыз етудің ең үздік жүйелердің бірін жасап шығаруға және әлемнің көптеген елдерінде даңқы жайылған өнім шығаруға мүмкіндік берген маңызды факторлардың бірі болды.

Ф. Б. Кросби көптеген атақты компаниялардың бас менеджері болды, оның басқаруымен бұл компаниялар бизнесте үлкен жетістіктерге қол жеткізді, мысалы, ITT телекоммуникация саласындағы американдық гигант.

Э. В. Демингтың сапа тұжырымдамаларының ең бастысы: ауытқулар, шынайы емес ауытқуларды іздеу және оның себептерін шығару процестері әрқашан болып тұратындығын мойындау болып табылады. Егер процесте экстремалдық ауытқулар туындаса, бұл болжамды едәуір қиындатуы мүмкін, яғни ұйымға жеткізушілерден тұрақсыз жеткізулердің әсерін минимумға дейін жеткізу үшін көбірек персоналдар, шикізаттар мен материалдар қажет болуы мүмкін.

Деминг жұмыстарында көбінесе, процестерге, жүйелер мен статистикаға, әсіресе, сәйкессіздіктің пайда болу себептерін табу үшін статистикалық әдістерді пайдалану бойынша сапаны жақсартуға көп көңіл бөлінсе, Джуран әрбір менеджердің тікелей сапаны жоғарылату бойынша жұмыс істеу қажеттілігін көрсетеді.

Осы ғалымдар ұсынған сапаға қол жеткізудің негізгі принциптерін қарастырайық.