Халықаралық стандарттау

Жалпы стандарттау бойынша бірінші халықаралық ұйым – Стандарттау бойынша ұлттық ұйымдардың халықаралық ассоциациясы 1926 жылы құрылған болатын, бірақ 1939 жылы соғыс басталғаннан кейін қайта тарап кетті.

Қазіргі таңдағы Стандарттау жөніндегі халықаралық ұйым ИСО (ISO) 1946 жылы 25 мемлекеттің қатысуымен құрылған.

ИСО қызметінің аумағы электроника мен электротехникадан басқа стандарттаудың барлық салаларына қатысты. Бұл салаларда стандарттаумен Халықаралық электротехникалық комиссия (МЭК) айналысады. Кейбір жұмыстар ИСО мен МЭК-тің бірге қатысуымен жүргізіледі.

ИСО-ның қызметі: әлемде халықаралық тауармен және қызметпен алмасуды қамтамасыз ету мақсатымен қызмет түрлері мен стандарттаудың дамуына үлес қосу, сонымен қатар ғылыми-техникалық, экономикалық, интелектуалдық салаларда әріптестік қатынастарды дамыту. Қазіргі уақытта ИСО-ның құрамында 160 ел бар, ол ұйымға Қазақстан Республикасы да кіреді. Ұйым құрамында 200-ден аса комитет бар. Штаб – пәтері Женевада (Швейцария) орналасқан. ИСО-ның жоғарғы басшылық органы Бас ассамблея үш жылда бір рет өтеді. Тікелей басшылықты ИСО Кеңесі жүргізеді. Негізгі координациялық жұмысты жеті: СТАКО –стандарттаудың ғылыми қағидаларын зерттеуші комитет, ПЛАКО –техникалық бюро, КАСКО – сәйкестікті бақылау комитеті, ИНФКО –ғылыми-техникалық ақпараттар туралы комитет, ДЕВКО –дамушы елдерге көмек көрсету жөніндегі комитет, КОПОЛКО – тұтынушылардың қызығушылықтарын қорғау туралы комитет, РЕМКО – стандартты үлгілер туралы комитет атқарады.

Халықаралық стандарттарды жасау бойынша тікелей жұмыстарды жұмысшы топтарды бөле алатын техникалық комитеттер мен комитет бөлімдері жүргізуде. 1996 жылдың деректері бойынша ИСО шеңберіндегі стандарттарды 2832 жұмысшы тобы жасайды. ИСО-ның негізгі тілдері ағылшын, француз және орыс тілі. ИСО 12000-нан астам стандарт дайындап шығарды, қазіргі таңда жыл сайын 1000-1100 аралығында стандарттарды дайындайды және қайта қарап шығады. ИСО 500-ден астам халықаралық ұйымдармен іскерлікті қатар жүргізеді, оның ішінде БҰҰ-ның мамандандырылған барлық агенттіктері де бар. Ең тығыз байланыстар Стандарттау бойынша Еуропалық комитетпен (СЕН) жүргізіледі. ИСО-ның басқа ірі серіктестіктерінің бірі – Халықаралық электротехникалық комиссия (МЭК). Жалпы алғанда бұл 3 ұйым халықаралық деңгейдегі стандарттау бойынша барлық қызметтерді қамтиды. Сонғы кездері елдердің интеграциясына байланысты ИСО қызметінің мәні мен аясы көлемді түрде кеңеюде.

ИСО стандарттары міндетті стандарттарға жатпайды. Кез келген мемлекет оларды қолдануға немесе қолданбауға құқығы бар. Қазақстанда ИСО стандарттарының жартысына жуығы қолданылады. Тек стандарттардың 20 пайызы арнайы өнімдерге талаптарды қамтиды. Стандарттардың негізгі бөлігі қауіпсіздіктің, өзараауыстырымдылықтың, техникалық сыйымдылықтың, өнімді сынау әдістерінің сұрақтарына және жалпы әдістемелік сұрақтарға қатысты.

Халықаралық электротехникалық комиссия (МЭК) 1904 жылы құрылған және стандарттау бойынша бірінші салалық халықаралық ұйым болып саналады. Ол электротехника, радиобайланыс, құрал жасау, электроника саласындағы стандарттаумен айналысады. Барлық қатысушы елдердің ұлттық комитеттері Кеңесті құрайды. Ол жұмыстың жаңа бағыттарын дамытуды айқындайды, әдістемелік құжаттарды дайындайды, басқа ұйымдармен қатынас жасау сұрақтарын шешуге қатысады, Кеңестің тапсырмаларын орындайды. МЭК стандарттарын: салааралық сипаттарды қамтитын жалпы техникалық және нақты өнімнің талаптарын қамтитын техникалық деп 2 түрге бөлуге болады. Жыл сайын МЭК халықаралық стандарттау бойынша 500-ден астам тақырыптарды қарастырады. Бұл стандарттар ИСО стандарттарына қарағанда, нақтырақ болып келеді.

МЭК құрамында құралдардан болатын радиокедергілерді өлшеу әдістерінің стандарттауымен айналысатын радиокедергі бойынша арнайы халықаралық комитет (СИСПР) бар.

МЭК ИСО-мен бірігіп стандарттау, сертификаттау, сынау зертханаларының аккредиттелінуі мен әдістемелік сұрақтар бойынша ИСО\МЭК директиваларын және ИСО\МЭК жетекшілігін дайындайды.

БҰҰ-ның Еуропалық экономикалық комиссиясы(БҰҰ ЕЭК) стандарттау саласында өзінің басты тапсырмасы етіп билік деңгейінде саясаттың бағыттарын дайындауды және осы аумақта негізгі мәселелерді анықтауды қояды. БҰҰ ЕЭК әлемнің барлық елдерінде ұлттық стандарттаудың проблемаларын шешуде ИСО және МЭК ұйымдарымен бірлесе жұмыс істейді.

Стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша мемлекетаралық кеңес (МГС) тәуелсіз мемлекеттер достастығы (ТМД) стандарттау, метрология және сертификаттау саласында келісілген саясатты жүргізу мен орнату бойынша ТМД-ның мемлекетаралық органы болып табылады.

МГС 1992 жылы 13 наурызда «Стандарттау, метрология және сертификаттау саласында келісілген саясатты жүргізуге» сәйкес құрылған, ол стандарттау, метрология және сертификаттау саласында жұмыстарды реттейді, мемлекетаралық стандарттаудың, метрологияның, сертификаттаудың және көрсетілген қызмет салаларында аккредиттеудің негізгі бағыттарын анықтайды.

МГС мемлекетаралық стандарттарды қабылдайды. МГС-тің жоғарғы органы МГС мүшелерінің отырысы болып табылады, бұл отырыс жылына екі рет келісімге кіретін елдерде кезекпен өткізіліп отырады. Отырыстар арасында Кеңес жұмысының жетекшілігін Басшылық жүзеге асырады. МГС басшылығының функцияларын стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі ұлттық органдардың жетекшілері кезекпен атқарады.

МГС-тің жұмысшы органы стандарттар бойынша Бюро болып табылады, топ құрамына аймақтық ақпараттық орталықтың сарапшылары кіреді.

Кеңестің құрамында стандарттау бойынша 230-дан астам мемлекетаралық техникалық комитеттер құрылған. 1995 жылы халықаралық стандарттау ұйымы (ИСО) МГС-ті стандарттау бойынша аймақтық ұйым деп стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі Еуразиялық кеңес (EASC) ретінде мойындады. МГС қызметі “Стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша мемлекетаралық кеңес туралы ережелеріне” сәйкес жүзеге асырылады.

Мемлекетаралық стандарттау бойынша жұмыстарды атқару мен ұйымдастыру “Мемлекетаралық стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша Мемлекетаралық Кеңес процедураларының ережелеріне” сәйкес жүргізіледі.