Сноски к главе VIII

1 Епарху посвящены две страницы в сочинении: Zachariaev. Lingen‑thal. Geschichte des griechisch‑romischen Rechts. S. 365–367. 3‑е Auflage. Berlin, 1892. Специальная работа напечатана в «Известиях археологич. института». Т. IV. Вып. 2 и принадлежит автору этой книги.

2 Mommsen. Romisches Staatsrecht. II. S. 1117 (3. Aufl.).

3 Ο της πόλεως έπαρχος εν тй πόλει μείζων πάντων εστί μετά τον βασιλέα. Eclogae Leonis et Constantini. IV. 11, ар. Migne. Patrol, gr. T. CXIII. Col. 468; ср.: Σάεα. Μεσαιωνική βιβλιοθήκη. IV. P. 28: Το του έπαρχου αξίωμα… βασίλειος δε αυτή αρχή ει μη όσον άπόρφυρος.

4 Ulpianus (Mosaicarum et rom. legum. Coll. 14, 3, 2): Fam eo perventum est constitutionibus, ut Romae quidem praefectus urbis solus super ea re (лишение свободы) cognoscat, si intra milliarium centesimum sit in via commissa, ap. Mommsen. О. с. II. S. 969.

5 Mommsen. S. 1059, 1063, 1067.

6 Как видно из приведенного выше места Εκλογή των νόμων, ар. Migne. Т. CXIII. Col. 468.

7 Constantini de Cerimoniis. P. 503.10: Κα9ώς το παλαιό ν έκράτει τοις βασιλεΰσιν εσός εξερχόμενου του βασιλέως έπΐ φοσσάτου τον πραιπόσιτον παρεαν την εαυτού αρχής έπικράτειαν, καϊ τω μαγίστρω και τω έπάρχω την της πολιτείας καϊ του κοινού την διοίκησιν. Приведенное место служит превосходным комментарием известия Начальной Русской летописи под 6374 г. «Цесарю же отшедшю на Огаряны (Орифонта в Константине граде остави)… весть епарх посла к нему, яко Русь идет на Царьгород». Тогдашний епарх Никита Орифа, хорошо известный в Византийской летописи, был временным заместителем царя по случаю похода на агарян, в котором царь принял личное участие.

8 Ecloga. Lib. I–X. Basil. VII, 5: О έπαρχος τοις συγκλητικοΐς απρόσφορος δικαστής άνευ διορισμού βασιλέως.

9 De Cerimoniis. P. 246, 6.

10 Ibid. P. 263.

11 Ibid. P. 264.

12 Theophanis chronogr. Ed. de Boor. P. 239, 8: Εξερχσμένου αυτού… καθήμενου εν τω όχήματι ηρξαντο αυτόν υβρίξειν και λιβανίξειν…

13 Chron! paschale I. P. 588. Κύρος προεβλήΟη έπαρχος πραιτωρίων καϊ Επαρχος πόλεως, και προήει μεν ως έπαρχος πραιτωρίων είς την καροΰχαν των έπαρχων' άνεχώρει δε καθήμενος είς την καροΰχαν του έπαρχου ,τής πόλεως' εκρατησεν γαρ τάς δύο αρχάς επί χρόνους τεσσάρας, διότι καθαρός ην πάνυ; ср.: Ρ. 571, 5; Theoph. P. 239.

14 Cedreni. 1. Ρ. 681–682.

15 Chron. paschale. P. 595–596; Theoph. P. 115 10.

16 Theoph. P. 150, 2: Τον επάρχον εν ταΐς συνάξεσι καϊ εν ταΐς λιταΐς τότε έπενόησεν άκολου9εΐν ό βασιλεύς… καϊ έγένετο είς ε9ος.

17 Ibid., 184.

18 Ibid., 230, 20: Καϊ άγανακτήσας ό βασιλεύς κελεύει Μουσωνίω τω έπάρχω κράτη σαι τους τοϋτο ποιήσαντας, καϊ έκολάσΟησαν.

19 Chronic, paschale. P. 608, 3: Άπολυ3ήναί τινας συσχε9έντας από του έπαρχου της πόλεως λι9οβόλους.

20 Ibid. Ρ. 571, 5: Έκάη το πραιτώριον Μοναξίου έπαρχου πόλεως από του δήμου–δια την ενδειαν του άρτου και έσύρη ή καροϋχα αΰτοϋ…

21 Nicole. Le Livre du prefet ou I'edit de I'empereur Leon le Sage sur les corporations de Constantinople. Geneve, 1900. Memoires de l'Institut Genevois. T. XVIII; G e h r i g. Das Zunftwesen Constantinopels im zehnten Jahrhundert. Hilder‑brands. Jahrbucher fur Nationalokonomie. Band 38. 1909; Stockle. Spatromische und byzantinische Zunfte. Leipzig, 1911.

22 Этому вопросу посвящена глава в книге: Stockle. S. 135. Zussammen‑hang der spatromischen und byzantinischen Zunfte.

23 Theoph. Chronogr. Ed. de Boor. 232: "Ε9νος Άβάρων είχον τάς κόμας 6πισ9εν μακράς πάνυ δεδεμένας πρανδίοις.

24 Ρ. 30, § 3: Πασά η κοινότης του συστήματος εν καιρώ αγοράς καταβαλλέσ9ω, κα9ώς εΰπορεΐ τις. καϊ ούτως αναλόγως ττ| εκάστου καταβολή καϊ ή διανομή παρά του έξάρχου γινέσΟω. Эта же статья встречается в уставах других двух корпораций (VI, § 8 и IX, § 3). Дословный перевод этой статьи: «Вся община в ярмарочное время облагается сбором согласно имуществу каждого, и сообразно с внесенной каждым долей производится екзархом раздел»–не дает ясного смысла.

25 Stockle. S. 27–28.

26 loannis Lydi, de magistratib. P. 200. Μάγκιπες οί του δημώδους και άνδραποδώδους άρτου δημιουργοί.

27 Basil. Ι. VI. Tit. 4, 13: Πάντα τα εν Κωνσταντινουπόλει σωματεία καϊ οΐ πολΐται και οί από του δήμου παντός τω έπάρχω της πόλεως ΰποκείσΟωσαν.

28 Leonis et Constantini. Delectus legum. Αρ. Migne. Patrol, gr. T. CXIII. Col. 465–468.

29 Chron. pasch. 589, 3; Theoph. Chronogr. P. 97, 13. Ed. de Boor.

30 Malalas. P. 361, 15; Chron. pasch., Theophanes, Cedrenus. 1. 598, 22.

31 A. Marcellini. Lib. XIV. 1, 9. Ed. Teubneriana.

32 Cedreni. 1. P. 648, 16: "ωχετο τοίνυν συν τούτοις και ό εκ των φώτων των κατά τάς εσπέρας λαμπτήρων επικαλούμενος οίκος, εν ω αί περιουσίαι των εμπορευομένων τα τε σηρικά και πολυτελή καϊ χρυσόπαστα.

33 Codinus, de Signis. P. 36, 16: Ό δε Ζεύξιππος το λουτρόν υπό Σεβήρου κατεσκευάσδη και έστοιχειώ$η μετά κανδήλας απτεσΦαι υαλίνης, το δε ύδωρ ζέειν σφοδρώς και τον αέρα του λουτρού' αλόγιστοι δε τίνες έλ^όντες τοΰιο κατέστρεψαν.

34 De Cerimoniis. 499, 10.

35 De Cerim. 505, 5: Δίκην νυμφικών παστάδων.

36 О нем: Mordtmann. Esquisse topographique. P. 68; Woodward. Some notes on the Monument of Porphyrios // The annual of the British School at Athenes. N XVII. Session 1910–1911.

37 Getica. Ed. Mommsen, Monumenta Germaniae. V. 1. P. 95. C. CXXVIII.

Сноски к главе IX

1 Μ an si. Concilia. VI. Col. 563.

2 Mansi. Concilia. VI. Col. 147; Hefele. II. 421–423.

3 Mansi. Sacrorum conciliorum nova collectio. VII. Col. 116.

4 Mansi. VII. 148–155.

5 Odobesco. Le tresor de Petrossa. I. Paris, 1900. P. 160, 493.

6 Специальная монография: Mortroye. Genseric. La conquete vandale en Afrique. Paris, 1907; Diehl. L'Afrique Byzantine. Paris, 1896.

Сноски к главе X

1 Παπαρρηγοπουλου. Ιστορία του Ελληνικού εονους. II. 483, 484.

2 Ibid. II. 579.

3 Ibid. II. 607.

4 Ibid. II. 703.

5 Предисловие к III т., σελ. δ.

6 Krumbacher. Geschichte der byzantin. Literatur. S. 919.

7 Mommsen et Meyer. Theodosiani Libri XVI. Cum constitutionibus Sirmondianis. Berolini, 1905. 1–2, 5–6.

8 Cod. Theod. XVI. P. 878–879.

9 Гидулянов. Митрополиты в первые три века христианства. Москва, 1905. С. 200 и ел.; Он же. Восточные патриархи в период четырех первых вселенских соборов. С. 360 и ел.

10 Письмо 92 (русск. пер. VI. 198–199).

11 Письмо Юстиниана II к папе Иоанну от 687 г. Ар. Mansi. XI. Col. 737.

12 Гидулянов. Вост. патриархи, 481.

13 Деяния вселенских соборов Изд. Казанской духовной акад. I. 265.

14 Гидулянов. Восточные патриархи, 551.

15 Gregorii Theologi. Ep. 147, 202; Patrologia Сгаеса. Т. XXXVII.

16 Marin. Les moines de Constantinople. Paris, 1897.

17 Моя статья: Археологические памятники Сирии//Известия. VII.

18 Tillemont. Memoires pour servir a Fhistoire eccles. XV. P. 347: «II n'y a guere de saints dans I'eglise dont le nom soit aussi celebre qu'est celui de S. Symeon Stylite. Cependant l'honneur que nous luy rendons aujourdhui n'est qu'un reste de celuy que les Fideles luy ont rendu de son vivant mesme»; см. еще р. 462.

19 De Vogue. Syne Centrale. I. P. 142; ср.: Ф. Успенский. Памятники Сирии//Известия Русского археологического института в Константинополе. VII. Моя статья: О вновь открытых мозаиках в церкви св. Димитрия// Известия. Т. XIV.

Сноски к главе XI

1 Krumbacher. Geschichte der Byzantin. Literatur. S. 919 (2‑te Ausgabe).

2 Для внутренних отношений см.: Sievers. Studien zur Geschichte der romischen Kaisern. S. 489.

3 Mommsen. Ostgothische Studien. S. 245. Neue Archif der Gesellsch. 14 B. 1889.

4 Malchi Fragm. II ed. Dindorf. P. 397.

5 Malchi Fragm. 18; Comes Marcell. A. 479.

6 О числе шедшего в Италию войска см. соображение: Dahn. Die Konige.

7 Hartmann. Gesch. Italiens. I. 73.

8 Monumenta Germ. Histor. Auctorum antiquissimorum. 1–2; Eugippii. Vita s. Severini. C. I, IV–VI; X, XXVIII, XLIV. Эти места сохранились и поныне под названием: Klosterneuburg, Tulln, Mauer.

Сноски к главе XII

1 Rose. Kaiser Anastasius. Halle, 1882. S. 16.

2 Comes Marcellinus. P. 94//M. G. Histor. Chron. minora. Vol. XI.

3 Ζωναράς (XIV. 4) прямо говорит: Δια τάς εφόδους Βουλγάρων και των ΣκυΟών.

4 Лучшие известия у Иоанна Антиохийского // Fragmenta. Hist. Graecorum. V. Ар. Muller Landolfi Sagacis Additamenta. P. 365, 366. Auctor. antiquissim. 1–11.

5 Главный источник–Иисус Стилит: Chromque de Josue le Stylite ecrite vers Pan 515–par P. Martin. Leipzig, 1876. Важно исследование: Мег ten. De bello Persico ab Anastasio gesto. Jena, 1905.

6 Sachau. Reise in Syrien und Mesopotamien. Leipzig, 1883. S. 396–398.

7 "Αγιος ό θεός, άγιος ισχυρός, άγιος αθάνατος, όσταυρωβεϊς δι' ημάς, έλέησον ημάς.

8 Herzog. Real‑Encyclopadie. Sub. ν. χρυσάργυρον.

9 Подробности: Панченко Б. А. О «Тайной истории» Прокопия//Ви‑зант. Временник. III. С. 496–501, 486–487.

10 Anon. Valesii 12, 57. Ар. Mommsen. Chronica minora. Vol. I. P. 322.

11 Cassiodori Variae. Monumenta Germaniae Historica. Auctorum antiquissimorum. XII.

12 Orosii VII. C. 43.

13 Cassiodori Variae. I. 1 (написано ок. 508 г.).

14 Variae. IX. 25.

15 D a h n. Die Konige der Germanen. Ill (die Edicte der Konige… und das goth.

16 Cassiod. II. Ep. 16; III. 43

17 Variae. II. 27.

18 Bury. A History of the later Roman Empire. I. 382

19 Theod. Lector. II. 18; Dahn. III. S. 188, n. 4.

20 Gregorovius. Gesch. d. Stadt. Rom. 1869. I. 310.