Науқасты қарау
Науқасты қарау жалпы зерттеудің бірінші кезеңі болып табылады. Ол бірінші кездесуден, дәрігер немесе мейіркеш бөлмеге кірген кезде немесе науқас амбулаторлық қабылдау кабинетіне кірген кезден басталады.
Науқасты қарау көптеген бағалау белгілерін тауып, диагноз қоюға көмектеседі: мысалы, тері қабатын көріп сары ауруды, бауыр және өт өзектерінің ауруларын анықтауғы болады, жүрек функциясының жеткіліксіздігінде аяқ ісініп, тері қабаты көкшіл түске боялып, дем алу дәрісі жиілейді.
Қарау белгілі жоспар мен ережелерге сай жүргізіледі. Егер науқасты жасанды жарықта қарауға тура келсе, онда бөлме іші өте жарық болуы қажет.
Қарау кезінде науқастың жағдайы анықталады. Науқастың жағдайы белсенді, енжар және мәжбүрлік болып келеді. Белсенді жағдайда науқас өзі төсегінде өз бетімен барлық қимыл қозғалыстарды жасай алады. Енжар жағдайда науқас қимылдай алмайды, өз бетімен керекті қалып жағдайын өзгерте алмайды. Бұл жағдай көбінесе есін білмейтін науқастарда байқалады. Мәжбүрлік жағдайдағы науқас қолайсыз жағдайлардан айрылу мақсатында өзіне ыңғайлы жағдай іздейді, сол себептен өзіне керекті ыңғайлы жағдайды жасап, туғызады. Мысалы, ентіккенде, тұншыққанда кезде кеудесін көтеріп отырады.
Беттексерісі. Бірқатар аурулар кезінде бетті тексергенде көптеген дерт анықтамалық мәліметтік ақпараттарды алуға мүмкіндік береді. Дене қызуы жоғары болған кезде, қан қысымы көтерілгенде көздің жылтырағаны және беттің қызарулары байқалады. Қан айналысы бұзылғанда беттің ісінуі, терінің (әсіресе ерін, құлақ, мұрын ұштары) көкшіл түске боялынып, білінеді. Құрсақ қуысының мүшелерінің әр түрлі хирургиялық аурулары кезінде және құрсақтың ісінуінің дамуында, бет пішіні үшкірленеді, терісі сұрғылт тартып, еріні көгереді.
Кейбір бүйрек аурулары кезінде беттің ісінуі байқалады. Әсіресе бұл ісіктер таңертең және көз астында жақсы байқалынады. Қалқанша безінің қызметі төмендеген науқастарда беті перде тәрізді, сұрғылт түсті, ісініп, қимылдату қызметі бұзылады. Көзді тексергенде де диагноз қоюға пайдалы ақпараттарды анықтауға болады. Осылай, қалқанша безінің қызметі жоғарылаған кезінде көздің алмасының, шарасының үлкеюі, қабақтың түсінің өзгеруі байқалады. Бауыр мен өт жолдарының ауруларына терінің сарғыш түске боялуы тән. Тері жамылғысының және көзге көрінетін шырышты қабықшаның тексерісі.
Терінің және көзге көрінетін шырышты қабықшаның түсінің өзгеруі бірқатар мәнбірлерге байланысты: қан тамырларының орналасу тереңдігіне, гемоглобин мен эритроциттердің қандағы мөлшерінің көбеюіне немесе азаюына. Тері асты тамырларының тарылуы да өз әсерін тигізеді. Терінің сұрлануы тамырлардың қысылуына, қандағы гемоглобин мен эритроциттердің төмен болуына негізделеді, бұндай жағдайда көзге көрінетін шырышты қабықша да сұрланады. Егер терінің сұр болуы тамырлардың теріде терең орналасуымен түсіндірілсе, онда көзге көрінетін шырышты қабықша қалыпты ашық қызғылт түсті болады. Тері жамылғысының қызаруын тамырлардың кеңеюі тудырады. Ондай жағдайлар ыстық ваннадан шыққаннан кейін, дене қызуы көтерілгенде, қатты қысылған кезде байқалады. Кейбір ұсақ қан тамырларының кенеттен кеңеюін тудыратын дәрілік дәрмектерден пайда болған терінің қызаруы да өтпелі гиперемияны түсіндіреді.Тұрақты гиперемия эритроцит мөлшерінің шектен тыс көбеюінен болуы мүмкін (эритремия және симптомдық эритроцитоз кезінде). Тері жамылғысының көгеруі (цианоз) жалпы және жергілікті болып келеді. Өкпе капиллярларында қандағы оттегінің жетіспеушілігінен жалпы цианоз тууы мүмкін. Созылмалы өкпе ауруларында газ алмасудың бұзылуынан капиллярдағы қаннаң оттегімен қанығуы нашарлайды және тері жамылғысының көгеруінің де себебін түсіндіреді. Жергілікті немесе шеткі цианоз, басқа атауы (акроцианоз) саусақтың ұшында, мұрында, бетте, ерінде жүрек ауруларында байқалады.
Сарғаю – терінің және шырышты қабықшаның сары түске боялуы – яғни, өт пигментінің қанға және теріге жиналып сары түстің беруі. Бұл жағдай өт өзектері қабынып, өт қалтасында тас жиналып немесе ұйқы безінің басы ісіп, өт жүрмей, қанға сіңіп қандағы билирубин мөлшері көбейгенде байқалады. Мұның басқа бір себебі - эритроциттердің ыдырауы (гемолиз). Бұл жағдайда да қанда билирубиннің мөлшері көбейіп, тері сары түске боялады. Мұның соңы қандағы билирубиннің көбеюіне әкеліп, бауыр торшаларының зақымдануы байқалады.
Терінің бояутектігі қалыпты жағдайда және ауырған кезде де кездесуі мүмкін. Сау адамдарда терінің бояутектігі күнге күйгеннен пайда болады. Бүйрек үсті безінің қызметі төмендегенде, әсіресе бөкседе, мойында терінің бояутектігі анық білінеді. Сонымен қатар теріде бояутектіктің жойылуы да мүмкін. Оны «ақ тері», «витилиго» деп атайды.
Тексеру кезінде теріден белгілі бір жердегі бояутектігін көруге болады: секпіл, дақтар және т.б. Міндетті түрде жаралардан кейін қалған орындарға, яғни олардың іздеріне көп көңіл бөлу керек. Тағы да бір көңіл бөлетін жай терінің шаш өскен жерлеріне (көптеген жердің тықырлануына, көп шаштардың өсуі әйелдерде, еркектердегі сияқты әйелдерде қасаға шаш өсуі, бұл өзгерістер ішкі секреция бездерінің қызметі бұзылумен байланысты).
Дене бітімі. Тұқым қуалаушылықпен өмір сүру ортасының әсерінен туған ағзаның қызметтік және морфологиялық белгілерінің жиынын конституция деп атайды. Дене бітімі дұрыс, келісімді және келісімсіз болып екіге бөлінеді. Адамдардың арнаулы ауруға бейімділігі негізінен өзінің ерекшілік конституциясына байланысты.
Конституциясының бірнеше түрлері бар: астеникалық түр –қаңқасы ұзын және жұқа бітімді, аяқ-қолы жіңішке, саусақтары ұзын болып келеді. Мойыны ұзың, көкірек клеткасы жіңішке, қабырға аралық қашықтығы жалпақ. Бұлшық еттері нәзік, терісі жұқа. Тері асты май қабаты нашар дамыған.Гиперстеникалық түрі - денесінің ұзындық мөлшері көлденең мөлшерінен басым болады. Аяқ-қолы, мойыны қысқа және толық. Көкірек клеткасы қысқа және жалпақ. Сүйектері жалпақ, бұлшық еттері жақсы жетілген. Қалыптылық (нормостеникалық) түр – астеникалық пенгиперстеникалық түрлерге қарағанда орташа болып келеді. Айтылғантүрлерден басқа өмірде кездесетін әр түрлі ауытқылар бар, көбінесе адамдарда екі түрінің де белгілері аралас кездеседі. Түсінікті, қандайда бір конституциялық түр өз-өзінен әр түрлі ауруларға бейім. Белгіленген, белгілі бір конституциялдық түр белгілі бір келісімді аурумен, ал конституцияның екінші түрі басқа сырқаттар түрлерімен байланысты болып келеді.
Аяқ-қолды тексерген кезде бұлшық еттің даму жүйесіне көңіл бөледі. Кейбір буын ауруларында бұлшық ет салмағы азаяды, көбінесе қозғалысқа қатысатын буындардағы бұлшық еттер (мысалы, тізе буынының ауруынан сан бұлшық етінің атрофиясы дамиды). Сонымен қатар көк тамырларға көңіл бөлу керек, өйткені олардың кеңеюі мүмкін. Науқастың буындарын қарағанда олардың пішініне, тері жабылғышының жағдайына, буын қозғалысының көлеміне көңіл бөлу керек. Науқастың көкірек клеткасын немесе ішін тексергенде тыныс алудың минуттық санын анықтап білуге болады. Тыныс алу жиілігін санағанда науқасқа білдіртпеу керек, өйткені ол тыныс алуын еркінсіз өзгертуі мүмкін. Тамыр соғуын санағандай қолды шынтақ артериясынан алмай демін анықтаған жөн. Бұл жағдайда науқас тамыр соғуын санап жатыр екен деп ойлайды.Егер тыныс алу беткей болып көкірек клеткасының қозғалысынан және іштен табу қиын болса, мейіркеш білдіртпей тамыр соғуын санап жатқандай болып, өзінің қолын науқастың қолымен бірге оның көкірегіне немесе ішіне қойып, тыныс алуды байқайды. Тыныс алу орталағының атқару қызметі бұзылғандықтан дем алу дәрісінің тереңдігі, жиілігі, ырғақтылығы бұзылады. Дем алу ырғақтылығының бұзылуына Чейн-Стокс дем алысы, Куссмауль демі және т.б. ауытқу түрлері жатады.
Пальпация
Пальпация (сипалау) әдісін әдетте қараумен қатар жүргізеді. Пальпацияның негізі сипап сезу, онда дәрігер сипап сезу арқылы адам денесінің ішкі ағзаларын тексереді. Пальпация әдісін қолданғанда мына ережелерді сақтау қажет: дәрігер мен науқастың отырысы тексеруге ыңғайлы болу керек (дәрігер науқастың оң жағында отыруы керек).
Пальпация әдісін жұмсақ жүргізу керек және сипалауды өткізгенде қарқынды жасамауы тиіс, қарқынды жасалған жағдайда дене бұлшық еттері тырысып пальпация әдісімен ішкі ағзалардың ақауын білуге мүмкін емес. Теріге сипалауды өткізген кезде оның барлық қасиеттерін анықтауға мүмкіндік туғызады. Терінің ылғалды болып келуі, ол тердің көп бөлінуі нәтижесінен байқалынады. Дене қызуы жоғарылағанда сырқат адам көп терлейді. Дене қызуы күрт төмендегенде денеден мұздай тер шығып, терінің түсі бозарады. Терінің өте құрғақ күйде байқалуы, адам ағзасы көп мөлшерде сұйықтықтың жоғалтқанын түсіндіреді (мысалы, қант сусамырында, ұзақ іш өтуінде). Терінің құрғақ болуы ішкі ағзалар ауруларының кейбіреулерінде қарқынды түрде байқалынады (мысалы, гипотиреозда).
Дені сау адамның терісі серпімді болады. Қалыпты жағдайда жиырылған тері тез орнына келеді. Пальпация әдісі тері асты майының өсіп дамуын білуге көмектеседі. Тері асты майының нашар өсіп дамуында тері тез жиырылғыш болады. Пальпация арқылы бұлшық еттердің жағдайын анықтауға мүмкіндік туғызады. Ұзақ қайтымсыз ауруларда бұлшық еттердің жиырылғыштығы нашарлап, бейімсіз болып келеді. Бұл жағдайлар буын ауруларында және қарт адамдарда жиі байқалады. Пальпация арқылы лимфалық түйіндердің де жағдайын білуге болады. Қалыпты түрде олардың консистенциясы серпімді, жылжымалы, ауырмайды. Кейбір қабыну ауруларында лимфатикалық түйіндердің саны өседі, көлемі үлкейеді, ауырсыну сезіледі. Іш қуысына пальпацияны Образцов – Стражеско тәсілі бойынша жүргізеді. Бұл тәсіл арқылы іш қуысындағы мүшелердің орналасуын, көлемін, сезімталдығын анықтауға болады.
Перкуссия
Перкуссия (қағу) - бұл ішкі мүшелердің орналасуын тықылдату арқылы анықтайтын әдіс. Бұл әдіс арқылы зерттеп отырған мүшенің шығарған дыбысын біледі. Перкуссияның екі түрі болады: тікелей және тікелей емес. Тікелей перкуссияда дененің үстіне саусақпен соққы береді, ал тікелей емес түрінде дененің үстіне бір саусақты қойып, басқа саусақпен оның үстінен соққы береді. Перкуссия әдісін қолданғанда мынадай ережелерді сақтау керек: қолы жылы және тырнағы болмауы тиіс. Соққыны жұмсақтау етіп өткізген жөн. Перкуссия жасағанда соғылатын соққы бір қалыпты деңгейде өткізілуі керек. Перкуссияның мән мағынасы қолмен соққы соққандағы толқынның пайда болуы. Олар денеге дыбыс жиілігі секілді таралады және біздің есту аппаратымызға бір дыбыс болып келеді. Бір қалыпты күшпен соққанда пайда болған дыбыстың амплитудасы, жиілігі, ұзақтылығы мүшелердің орналасуымен, ұлпалардың жағдайымен байланысты. Перкуссия кезінде пайда болған толқын 6-8 см тереңдікке таралады. Дәл осындай тереңдікте мүшелердің топографиясы анықталынады.
Перкуторлық дыбыстың негізгі 3 түрі бар:
1. ашық - жақсы анықталатын дыбыс, жеткілікті ауасы бар ұлпалардың
үстінен естіледі (мысалы, өкпе үстінен, сондықтан оны өкпе дыбысы деп те атайды); 2. тимпаникалық - қатты, ұзақ дыбыс құрамында ауа және газ бар мүшелердің үстінен естіледі. Тимпаникалық дыбысты қорапша деп те атауға болады. Өйткені онда ауа өте көп (мысалы, өкпе эмфиземасында);
3. топас - әлсіз дыбыс. Ауасыз ұлпаларды соққанда дыбыс әлсіз білінеді. Мысалы, бұлшық етті соққанда. Перкуссияның тағы екі түрі бар: салыстырмалы және топографиялық. Салыстырмалы перкуссияны жасағанда көкірек клеткасының симметриялық жерлеріне жасайды, сөйтіп шыққан дыбысты салыстырады. Ал топографиялық перкуссияның міндеті - мүшенің шекаралық көлемін анықтау болып табылады.
Аускультация
Аускультация (тыңдау) - бұл тексеру әдісі, яғни мүшелер мен жүйелердегі болатын физиологиялық және патологиялық дәрістердің дыбысын анықтайтын түрі. Аускультация тікелей және тікелей емес болып бөлінеді. Тікелей аускультацияда дәрігер құлағын науқастың белгілі бір орнына жақындатып барып тыңдайды. Қазіргі кезде бұл әдісті қолданбайды. Тікелей емес аускультация фонендоскоп арқылы жүреді. Дені сау адамда естілетін қалыпты тыныс алу дыбысы везикулярлы дем деп аталады. Егер өкпе ұлпасы тығыздана бастаса онда бронхиалды дем байқалады: дем шығаруы дем жұтуға қарағанда жақсы естіледі (қалыпты жағдайда ара қатынасы керісінше). Бұл өкпе ұлпасының біршама тығызданған жерінің дыбысты жақсы өткізуімен түсіндіріледі. Бронхиалды дем өкпенің кеңейген аймақтарында тыңдалады (абцесс, каверна). Бронхтарда сұйықтардың жиналуынан сырыл пайда болады. Сырылдың пайда болу жеріне байланысты екі түрі бар: ірі көпіршікті (ірі бронхтарда) және ұсақ көпіршікті (кіші бронхтарда). Егер қақырық сұйық болса, сырыл ылғалды деп аталады. Егер қою болса, сырыл құрғақ деп аталады. Ірі бронхтарда - ызыңдауық, ал ұсақтарында ысқырық сырылдар естіледі. Өкпе қабының қабынуында оның бетінде фибрин жіптері пайда болып беті бүдірленеді. Өкпе қабы бір-біріне үйкелгенде үйкелу дыбысы анықталынады.
1 суретЖүрек
қақпаларының проекциялары
( тыңдау нүктелері)
1–қолқа қақпасының проекциясы;
2- өкпе артериясы қақпасының проекциясы;
3 - сол жақ митрал қақпасының проекциясы,
4 -оң жақ митрал қақпасының проекциясы.
Жүректі тыңдағанда қалыпты жағдайда екі анық дыбыс естіледі. Бұл жүрек қақпақшаларының және жүрекшелер мен қарыншалардың қозғалысымен түсіндіріледі. Жүректің дыбысы - бұл қысқа дыбыс, қалыпты жағдайда таза және қатты. Жүрек дыбысының нашар естілуі семіздікте, өкпе эмфиземасында кездеседі. Жүрек дыбысының кенеттен нашарлауы миокардтың ауруларында, жүрек қақпақшаларының бұзылуынан болады. Жүрек бұлшық еттерінің ауруы кезінде немесе қақпақшаларының өзгеруі кезінде қосымша дыбыс естілуі мүмкін. Жүрек дыбысының қатты естілуі қақпақшалардың жабылу жылдамдығына да байланысты. Жүрек қақпақшаларының тұлықтығы бұзылғанда, қосымша дыбыс, яғни шу естілуі мүмкін. Қақпақшаның бұзылуына байланысты, сонымен қатар зақымдану аймағына байланысты қосымша дыбыс систола немесе диастола кезінде естіледі. Кей жағдайларда құрсақ қуысына да аускультация жасайды. Бұл кездерде белгісіз дыбыстар анықталады. Бұл дыбыстар ішектің қозғалысынан пайда болады. Құрсақ қуысының ауыр зақымдануында ішектің қозғалысы күрт төмендейді немесе мүлдем естілмейді. Әдетте бұл ішектің өтпеуінде байқалады. Кейде ішперде қабынып, бір-біріне қажалғанда үйкеліс дыбыстарды естуге болады.
Дата добавления: 2015-11-06; просмотров: 4059;