алалық көліктік сұлбасының негізгі сипаттамалары

Алалық көлік желілерінің үлгілік сұлбалары. Қалалық көлік жүйесінің негізгі сипаттамасы . Көлік жүйесінің типті схемасы

Транспортты жүйе деп қалалық тасымалдау жүретін транспорттың қосылыстары аталады .

Қалалық көлiк желiсі тек қана көшедегi желiсiмен iшiнара немесе жалпы оған қатысты емес сабақтас жер асты, жер бетiндегi және жер бетi көлiк сызықтары сонымен бiрге ол көшелер және қалалық көлiктiң әр түрлi қызмет көрсетiлетiн көлiк жүрiп өтулерiн жиынтығын құрады.

Конфигурациясы бойынша қалалық транспорт келесі схемамен бөлінеді:

1. радиальді

2. диаметральді

3. домалақты

4. жартылайдиаметральді

5. тангенциальді

Транспортты схемалардың түрлері:

- радил домалақты

- тікбұрышты

- еркін

Радиальді схема (1) ескі қалаларға тиесілі, олардың дамуы жолдардың қиылысуында басталған. Ол перифериялы аудандардың және қала шетін қала орталығымен тез уақытта байланыстырады бірақ перифериялы аудандардың арасындағы хабарларын қиындатады. Сапарлардағы тұрғынның көлiк уақытының ең төменгi шығындарын қамтамасыз етпейтiн және жүрiп өтудiң құнын iлгерiлететiн бiрлiк көшеттеулердi бұл сапарды түзу сызықты еместiң еселiгi және сан әлдеқайда артық. Осы сұлбадағы көп тасымалдау орталықтан немес орталыққа жүреді,бұның нәтижесінде оның қабаттасуына ікеледі, сондықтан мұндай сұлба транспортты ағым аз қалаларда ғана қолдана алады.

Орталыққа да, шеттегi аудандарда да (2 ) диаметрлiк сұлбасы қарама-қарсы орналасқан шеттегi аудандардың екiлiктерiн ең қысқа байланыс әдеттегiдей жолаушыларды жеткiзу үшiн ыңғайлы қалалық орталық арқылы қамтамасыз етіледі.

Дөңгелек сұлба (3) перифериялы аудан қалаларын орталық арқылы өтпей өзара байланыстырады,бұл халықтың жолға кеткен уақытын азайтады және жолаушыны жеткізу уақытын қысқартады.

Жартылайдиаметралдьі сұлба (4) жақын емес орналасқан екі перифериялы ауданды ең қысқа ара қашықтықты қосады және қала орталығынан өтеді.

Тангенсальді сұлба (5) жақын орналасқан екі перифериялы ауданды ең қысқа ара қашықтықты қосады және қала орталығынан өтпейді.

Радиальді-дөңгелек сұлба (дөңгелекті сұлба және радиальді сұлбаның қосындысы) радиальді бағыттар арқылы перифериялық аудандарды орталықпен және дөңгелек бағытар арқылы перифериялық аудандарды тиімді байланысты қамтамасыз етеді. Мұндай сұлбаны Мәскеу және Лион қалаларында бар. Сапарлардағы және көлiктiң жұмысын экономикалық көрсеткiштердi жақсарту тұрғынның көлiк уақытының шығындарының төмендетуiне мүмкiндiк туғызатын радиал сұлбаға қарағанда едәуiр аздың көшеттеулерi, көлiк құралын жолаушыларды сапардың орташа ұзындығын кiшiрейту және жолаушы айырбасының тездетуiн есепке сапарларды түзу сызықты еместiң еселiгi және сан. Бірақта радиальді домалақ сұлба күшті емес себебі радиальді бағыттар домалақ сұлбаға қарағанда бәрібір тығыз түрінде қалады,ал ол орталықтың ауыртпалығына әкеледі. Ауыртпашылықты жоюға болады егер орталықтан транспортты жүйенің жартысын немесе бәрін алып тастаса.Бұл жағдайда радиальді сызықтар аяғында бәсендейді,оның нәтижесінде орталықтан транзитті жолаушыағымының өтуін қамтамасыз етіледі,бұл жолаушы тасымалының сапасына әсер етеді.

Тікбұрышты сұлба Санкт-Петербург, Нью-Йорк, Чикаго қаларына тиесілі. Бұл қалалар алдын ала жасалған жоспар бойынша дамыған.

Тiк төртбұрышты сұлбаны ерекшелiгі оның көлiк күштенiсi туралы сұрақты төстiктейтiн айқын бейнеленген орталықтың жоқтығы болып табылады.

Мұндай сұлба транспорттың жақсы қозғалысын қамтамасыз етеді және тікелей қозғалысқа тиімді.

Оның кемшілігі диагональді пунктердің арасындағы тіксызықт байланыстарды қамтамасыз етпейді. Тікемес сызықтың коэффициенті 0,41 ге дейін жетуі мүмкін.

Тікбұрышты сұлбаның түрлеріне тікбұрышты диагональді және тікбұрышты сызықты жатады. Тікбұрышты-диагональді сұлба маңызды жолқұраушы аудандардан өтеді. Қиғаш сызық бұл аудандарда ең қысқа көлiк байланысты қамтамасыз етедi және түзу сызықты еместiң еселiгiн нақ сол арзандатады, бiрақ сүйiр бұрышты қиылысу қаланың құрылыс ошағын қиындатады және қала өткiзгiштiк қабiлет шектейтiн күрделi көлiк түйiндерiн құрады. Еркін сұлба ескі шығыс және еуропалық қалаларға тән. Жаңашыл қалаларға мұндай сұлба тек курортты қалаларға тиесілі,бұл жерде еркін қала құрылысына еркін сұлба тұрғылықты жердің көрінісіне сай келеді.

алалық көліктік сұлбасының негізгі сипаттамалары

1. Транспортты жүйенің тығыздығы анықталады: транспортты сұлба желектерімен қызмет көрсететін көше тораптарының ұзындығының қала алаңының селетептісіне қатынасымен анықталады .

, км/км²

Есептеулер көрсеткендей транспортты сұлбадан тәуелсіз оның тығыздығы транспортты желектердің орташа жолжүрушілігіне байланысты. Жолжүрушіліктің орташа көлемі келесі формуламен анықталады:

Орталық аудандар үшін L_пд=330 м перифериялық аудандарға L_пд=460 м деп алып, орталық аудандара ең аз тығыздық δ=1,01 км^-1 перифериялық аудандарға δ=0,77 км^-1 аламыз.

Қолданыстағы нормативтарға сай қаладағы орташа тығыздық 1,5нан 2 км^-1 интервалында тұр. Қаланың тығыздығын біле тұра жол жүрушінің орташа аймағын табуға болады.

км км

Транспорттық жұмыстың көлемінің тығыздықтан байланысын анықтайық. Жолаушыайналымын корреспонденцияның санының 1ден в j-й пунктіне және i-тым және j-тым пунктінің ара қашықтығы анықтайық.

Жолаушылардың осы санының тасымалдауы үшiн қажеттi сыйымдылықтың еселiгi және толатын есептеуiнде анықтаған автобустардың саны

Қала типтiк сұлбасы мейлi Lс және ортақ маршрут ұзындығы L_м . Көлiк сұлбасының ортақ ұзындыққа маршрут ұзындықтың қатынасы маршрут еселiгi деп аталады және келесі формула бойынша анықталады: . Бұл транспорт қызмет көрсететін көше жүріп өтулердің 1км үзындығына неше км маршруттың ұзындығын келгенін кқрсетеді .

Автобус арасындағы интервалдың бар жүйедегі орташасын анықтайық.

Жүйелік интервал –бұл автобус арасындағы жекеше бөлімді ұзақтықтың оның қолданымды жылдамдығына қатынасы.

Осы формуланы келесі формулаға сала отырып автобус санын анықтаймыз

Бұл теңдеу көрсетеді: транспорттық жүйенің тығыздығы транспорттың тиімді жұмысына және автобус қозғалысының орташа тәуліктік интервалына тікпропорциональді және маршрут коэффициентіне керіпропорциональді. Яғни, жұмыс тиімді болған сайын жүйе де тығыз,сондықтан арақашықтық аялдама арасы көбейеді және жолаушылардың автобусқа отырудың орташа уақыты да төмендейді.

2. Негізгі жолаушықұрушы пунктердің арасындағы хабар тікеместігінің орташажүйелік коэффициенті.

,

мұнда L_ijв – ауа кеңістігіндегі жолаушықұрушы пунктердің арасындағы қашықтық (тікелей).

Қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету б/ша автокөлік кәсіпорынның (АКК-ның) қызметтері мен бөлімдерінің мақсаттары.

Автокөлік кәсіпорынның басшысы кәсіпорынның барлық қызметіне жауап береді және сонымен қатар апаттық жол оқиғаларын болдырмау жұмыстарын басқарады.

Автокөлік кәсіпорынның эксплуатация қызметі тікелей адамдар мен жүктерді тасымалдау жұмыстарын жүзеге асырады.

Автокөлік кәсіпорынның техникалық қызметі автомобилдерді техникалық дұрыс жұмыс жасайтын жағдай туралы жұмыстар жиынтығын орындайды.

Кадр бөлімі: - жөндеу жұмыстарын жүргізетін жұмысшылар мен жүргізушілерді таңдау,тәрбиелеу және оларды жұмыс орындарына бөлу жұмыстарын жүргізеді,және сонымен қатар үйретуші,бағыт беруші-жүргізушілерді тәжірибесі аз жүргізушілерге жұмысты үйрету туралы тағайындайды;

- кадрлардың жұмыста тұрақтамау себебін анықтайды және олардың тұрақты жұмыс істеуі туралы шаралар жүргізеді;

- жүргізушілер мен жұмысшылардң квалификациясын көтеру және оларды жұмысқа дайындау жоспарларын құрайды;

- жүргізушілердің уақытында дәрігерлік тексерістен өтіп отыруларын қадағалайды.

Апаттық жол оқтиғаларының алдын алу мақсатында арнайы жол жүру қауіпсіздігі туралы кабинет жабдықталады .

Оқу-әдістемелік бөлім жүргізушілерді жол қозғалысының қауіпсіздігі туралы білім алуын,жүргізушілердің еңбегі мен демалысын ұйымдастыруды,автокөліктердің техникалық жағдайын және еңбек пен көлік тәртібіне тәрбиелеуді қамтамасыз етуі керек.

Оқыту ұйымы: өз құзыретіне жатқызылған функциялардың орындалуына;
көлік құралын жүргізушілерді даярлаудың оқу жоспарына және жоспар-кестесіне сәйкес оқу бағдарламаларының толық көлемде жүзеге асырылуына; көлік құралдарының техникалық ақаусыз күйде ұсталуына және жүргізуге өндірістік үйрету шеберлерін рейс алдындағы медициналық тексерудің ұйымдастырылуына жауап береді. Анықтама-ақпарат бөлімі ақпарат,кеңес және анықтама беру үшін тағайындалады.

Агитация-кеңес беру бөлімінде озық жүргізушілердің, бригадалардың, автокалонналардың тәжірибесі туралы ақпараттар, конкурстардың, жарыстардың айлықтардың,викториналардың қорытындысы болады.

Пайдалану қызметінің құрылымы.

Қолдану бөлімі АТО бөлімшесінің маңызды бөлігі болады. Қолдану бөлімінің негізгі функцияларына жатады: жүкті тасымалдауды ұйымдастыру; АТО жұмысының қабылданған жоспарын жұмысын ұйымдастыру; Тасымалдау спасының қажетті деңгейінде жылжымалы құрам жұмысын тиімді қолдану; жүрісте автокөлік құралының қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

Автокөлік құралының тәуелдiлiкте және жеке бөлiмшелерде АТО түрiндегi жанында бұл топтастыра алады және функцияның қызмет атқарылатын пайдалануларын өзгертпеуге табандата алады. Оны орындайтын жұмыскерлердің саны ғана өзгеруі мүмкін.

Жүк тобы қолдану бөлімінде негізгі болып табылады.

Қолдану бөлімінің жұмысының технологиялық циклы үш күн құрайды. Қолдану бөлімінің құрылымы: 1 Қолдану жағынан АТО бастығының орынбасары (коммерциялық жұмыспен): 1 Қолдану бөлімінің бастығы: - Жүк тобы: - Диспетчерлік: - сызық диспетчері;

- ауысымды диспетчер;

- шығару диспетчері.

- Қорытынды-есептеу тобы: - тариф-технигі;

-техник-бензотоп;

- техник-обкатчик.

2 Автоколонна бастығы: - Жүргізушілер

3 БД бөлімінің бастығы.

Пакеттік тасымалдауды ұйымдастыру

Пакет дегеніміз,салмағы тиеу құрылымдарын және жылжымалы құрамды рационалды пайдалануға сәйкес келетін бір блокка жинақталған тауардың іріленген жүк бірлігі.

Пакеттерді құру үшін пакеттеу жабдығы қолданылады – ол іріленген жүк бірлігіне жүктерді бекіту және жинақтауға арналған техникалық жабдық. Пакеттеу жабдығы уақыттың кетуін азайту және қол жұмысын азайту үшін қолданылады: бұл жағдайда жүк міндетті түрде транспорттық қорапқа емес тұтыну қорабына жинақталуы мүмкін. Конструктивті белгісі бойынша пакеттеу жабдығы келесі түрлерге бөлінеді:

• әр түрдегі поддондар: жалпақ (паллеттар); тік тұратын; жәшікті. Жоспардағы поддондардың рұқсат етілген өлшемі 1200х1000 мм (ISO 3676), бірақ 1200х800 мм («Европул») да жіберіледі, 19434—74 мемлекеттік стандартқа сәйкес поддондарда жинақталған пакеттердің өлшемі 1240х840 артпауыкерек немесе поддон түріне байланысты 1240х1040 мм. Ірі тонналы контейнерлерге тиеу үшін жоспардағы өлшемі Д1140 х 1140 мм,биіктігі 1350 мм және салмағы 1,25 т дейінгі пакеттер қолданылады. Ішкі тасымалдауларда көп жағдайларда поддондарының өлшемі 1200х800 мм,жүк көтергіштігі 1 т ағаш бір қабатты поддондар қолданылады,олардың өзіндік 40 кг-дай салмағы болады.

Поддон 15 кем емес тиеу-түсіру операцияларын орындауға есептеледі және олардың қызмет көрсетуінің гарантиялық мерзімі 1 жылды құрайды;

• кассеттер нәзік материалдарды пакеттеу үшін қолданылады. Олар жүктерді жан-жақты зақымданудан қорғайтын кеңістік рамасы болып келеді;

• строптарды синтетикалық ленталардан жасайды және қораптағы және бума жүктерді пакеттеу үшін қолданылады.

Строптардың жүк көтергіштігі 0,9-дан 1,2-ге дейін барады,ал өзіндік салмағы 1,5 кг аспайды. Бір пакетті құру үшін 10 м строп қажет болады.

Азық-түлік жүктерін тасымалдау кезінде магазиндерде мүмкін қорап-құрылғы қолданылуы мүмкін,ол дөңгелегі бар қабырғалары,полкалары решеткалы,трубкалы каркастан тұрады.

Тауар дайындалғаннан кейін тұтынушы қорабына салынады және сонымен сату залына апарылады. Қорап негізінің жоспардағы өлшемі 840х620 мм ,биіктігі 925-тен 1600 мм-ге дейін,жүк көтергіштігі 300 кг-ға дейін және өзіндік салмағы 47-ден 82 кг дейін.

Тауар-көлік құжаты.

Тауарлық құжат – деп, жіберілген тауарлар саны мен сапасы, яғни толық мәлімет беріледі. Оларға: шоттар, счет – фактуралар, тауарлы – көліктік накладнойы, спецификасы. Жүк жіберуші түбіртегі және т.б.

Есеп айырысу құжаттары – бұл түскен тауарларды түсіргенде есеп айырысу және жүк жіберушімен олар банқа беріледі. Мұндай құжаттарға: төлем талап – тапсырмасы.

Көліктік - бұл құжаттар тасымалданған жүк көлемін және айқындайды және көліктік қызмет және көліктік органдарға есеп айырысуға арналған құжаттар.Тасымалдау үшін қолданылатын транспорт түрі:

теміржол накладнойы – теміржол көлігімен тасымалдайтын тауарлар.

Тауарлы – көліктік накладнойы – автокөліктік тасымалдайтын тасымалдайтын тауарлар екі бөлімнен тұрады: тауарлардың – транспорттық;

Тауар түріне байланысты және оның счет – фактурасын немесе тауарлы – көліктік накладнойыа жабдықтаушы көптеген басқа құжаттар беріледі, бір бөлігі мөлшерді растайды және түскен тауарлар санын, ал басқасы – сапасы және т.б. тауарлар бірлігі.

ҚР заңына сәйкес «Стандартизация және сертификация жайлы» тауарлардың халық тұтыну үшін сертефикация жасалынады, ол тізімді Республика Парламенті тағайындайды.

Автокөлік құралының жолдама парақтары алғашқы есептің негізгі құжаттары болып табылады, олар тауар-көлік жүкқұжатымен немесе өлшеу (таразыға тарту) актісімен бірге автокөлік құралының жұмысын есептеуге, жүктерді тасымалдау үшін есеп айырысуды жүзеге асыруға арналған, сондай-ақ жүргізушіге жалақы есептеуге арналған көрсеткіштерді белгілейді.

Жолдама парақтың жыртылмалы талонын жүк жөнелтуші толтырады және тасымалдаушы жүк жөнелтушіге төлемдік талап есебін беру үшін негіз болып табылады. Жыртылмалы талон есепке қоса беріледі, ал жолдама парақ тасымалдаушыда қалады, онда жүк жөнелтушідегі (жүк алушыдағы) автокөлік құралдың жұмыс уақыты туралы бірдей жазулар қайталанады.

Жүктерді тасымалдаудың уақыттық төлемі кезінде жолдама параққа тауар-көлік құжаттарының нөмірлері жазылады, олардың бір данасы жүктің тасымалданған тонналарының мөлшерін және басқа көрсеткіштерді есептеу үшін жолдама параққа қоса беріледі.

Жолдама парақты толтыруды тасымалдаушы жүзеге асырады. Бұл ретте жеке деректерді сондай-ақ жүк жөнелтуші (жүк алушы) толтырады. Жолдама қағазда келесі мәліметтер болады :

1) жүргізушінің аты-жөні;

2) жүргізуші куәлігінің нөмірі;

3) жолдама қағаз берген диспетчердің аты-жөні және қолы ;

4) көлік механик техникалық тексеру жүргізгендігі туралы қорытынды;

5) жүргізушіні дәрігерлік тексеріс қорындысы;

6) спидометрдің көліктің жолға шығар алдындағы көрсетіп тұрған көрсеткіші және жолдан қайтқандағы көрсеткіші;

7) толтырылған жанар-жағар майдың сапасы және маркасы;

8) жеткізілетін жүк түрі;

9) көліктің жолға шығатын және жолдан қайтатын уақыты;

10) көліктің қозғалыс маршруты.

Жүктерді халықаралық тасымалдау кезіндегі жүргізушінің құжаттары:

1. Баратын елге кіретін жіне шығатын виза және шет ел паспорты.

2. Халықаралық үлгідегі автомобилді басқаруға рұқсат етілген куәлік.

3. Шет ел валютасын шығару туралы рұқсат қағаз.

4. Дәрігерлік сақтандыру полисі.

5. Жанар-жағар май толтыратын кредит карточкасы.

Халықаралық тасымалдау кезінде жүкке арналған құжаттар:

1. МДП кітапшасы (карнет ТIR).

2. Тауар-көліктік тауар чегі.

3. жүк жібергіш толтырған жүк кедендік декларация.

4. жеткізушінің жауапкершілігін сақтандыру туралы анықтамасы).

5. жүкке арналған есеп-фактура.

6. жүкті импортқа және экспортқа шығару лицензиясы.

7. көлік құралын кері тиеуге арналған тауар чегінің жиынтығы.

Техникалық-эксплуатациялық көрсеткіштер. Техникалық-эксплуатациялық көрсеткіштердің жылжымалы құрама өнімділігіне әсері.

Өндірістің барлық процестері,соның ішінде көлік процесі, көрсеткіштер мен есептеулердің жасалған жүйесі бойынша жоспарланады,есептеледі.

Тасымалдау өндірісінің тиімділігі,ең алдымен жүктерді тасымалдауды ұйымдастыру сапасы және жылжымалы құраманы пайдалану сатысы арқылы анықталады және келесі техникалық-эксплуатациялық көрсеткіштер арқылы сипатталады және бағаланады:

- Жылжымалы құрамның паркі және оны өнімді пайдалану;

- Линиядағы жылжымалы құрамның жұмыс уақыты және оны өнімді пайдалану;

- Жылжымалы құрамның жүк көтергіштігі және оны пайдалану;

- Жылжымалы құрамның қозғалыс жылдамдығы;

- Жылжымалы құрамның жүрісі және оны өнімді пайдалану сатысы;

- Жүкті тиеу және жүеһкті түсіру кезіндегі жылжымалы құрамның тұрған уақыты;

- Жүктерді тасымалдау қашықтығы және жүрістің ұзақтығы. Көліктік-техникалық қызмет көрсету паркі,жүктерді тасымалдауға арналған жылжымалы құрамның санымен сипатталады.. Жылжымалы құрамның жұмысқа дайын болуы,парктің техникалық дайындық коэффиценті арқылы бағаланады,ал,жолда жүрген жылжымалы құрамның саны – шығарым коэффицентімен анықталады.

Жүрістегі жылжымалы құрамның жұмыс уақыты,немесе нарядтағы уақыты,қозғалыс уақыты және жүктерді тиеу мен түсіру пунктеріндегі жылжымалы құрамның тоқтап тұрған уақытынан құралады.

Қозғалыс уақыты ең алдымен жол үстіндегі жылжымалы құраманның қозғалыс уақыты мен жүрген жолына байланысты болады. Жүктерді тиеген және түсірген кездегі жылжымалы құрамның тоқтап тұрған кезі көлік процесінің негізгі құрама бөлігі болып келеді және көліктің бір жүрісіндегі жүктерді тиеу мен түсіру уақытымен сипатталады. Жүктерді тиейтін пунктердегі жылжымалы құрамның тұрған уақыты,жүктерді тиеу-түсіру операциясын орындау уақыты мен жүктерді қабылдау,өткізу және тауарлық-көліктік құжаттарды толтыруға кететін уақыттан құралады.

Жылжымалы құрамның жұмысы көп жағдайларда қозғалыс жылдамдығының техникалық және эксплуатациялық мөлшеріне байланысты болады. Қозғалыстың техникалық жылдамдығы пайдаланудың белгілі бір жағдайында автокөлік тасымалының жылдамдық қасиетін көрсетеді,ал эксплуатациялық жылдамдық тек қана техникалық жылдмамдығына ғана емес,сонымен қатар жылжымалы құрамның жүктерді тиеу немесе жүктерді түсіру кезіндегі тұрған уақытының ұзақтығына байланысты болады.

Техникалық экономикалық көрсеткіштер деңгейі тұрақты болып келеді және байланысты болады:

-Жылжымалы құрамның түрі мен жүк көтергіштігіне;

-Тасымалданатын жүктердің түрі мен сипатына;

-Тасымалдауды ұйымдастыру әдісіне,

-Жылжымалы құрамның техникалық қызмет көрсетуі мен жөндеуіне;

-Жолдағы жылжымалы құрамның жұмыс жағдайы;

-Жол жағдайына;

-Тасылым орындалатын табиғи-климаттық жағдайына;

-Жұмысшылардың еңбек ақысы және орындау жағдайы және басқа да факторлардан

-Техникалық-эксплуатациялық көрсеткіштер деңгейіне жылжымалы құрамның өнімділігі байланысты болады – тонна және тонна-километр

2Техникалық-эксплуатациялық көрсеткіштердің жылжымалы құрам жұмысына әсері

Жылжымалы құрамның өнімділігін арттырудың әдістерін анықтау үшін міндетті түрде жеке эксплуатациялық көрсеткіштердің автомобильдік құрамның өнімділігіне әсерінің сипатын білу қажет. Және сонымен қатар,жылжымалы құрамды тиімді пайдалану сипаты үшін қолданатын көрсеткіштерді есепке алу керек,олар үш топқа бөлінеді :

· экстенсивті , жорықтағы жылжымалы құрамның санын өсіруді қамтамасыз етеді және оның жұмысының ұзақтығын қамтамасыз етеді (шығару коэффициенті,көліктің орташа бір тәуліктік нарядта болу ұзақтығы);

· интенсивті,жоспарлады дамыту және тасымалдау процесін ұйымдастыру есебінен жылжымалы құрамның өнімділігін арттырады (орташа тәуліктік көлік жорығы,жорықты пайдалану коэффиценті және жүк көтергіштігі,жүрістің эксплуатациялық және техникалық жылдамдығы);

· жалпылама көрсеткіштер жылжымалы құрамды тұтасымен тиімді пайдалануды сипаттайды (жылжымалы құрамның 1 т жүк көтергіштігіне тонна-километрдағы өнімділігі,сағаттық өнімділік және т.б.).

Мұнда жылжымалы құрамның өнімділігі бір қалыпты өзгеруі мүмкін емес. Ол секірмелі өсуді,жылжымалы құрам қосымша жүріс алған кезде алады,және транспорттық циклда жүкті жеткізу аяқталады.

Сонымен,өнімділіктің артуы,жеке немесе біріккен эксплуатациялық факторлар мағынасының жақсаруы жылжымалы құрамға қосымшама жүрісті орындауға мүмкіндік берген кезде байқалады.

Тұрғындардың көліктік жылжуы.

Қозғалмалықтың қарқындылығын санды түрде,халықтың қозғалмалығы деп аталатын көрсеткіштер көрсетеді. Қозғалмалықтың бірнеше түрлері болады : потенциалды; жүзеге асатын; жалпы; абсолютті; көліктік; жаяу

Жалпы жағдайда қозғалмалық дегенімізе уақыт аралығында белгілі бір топтағы адамдардың ішінен бір адамға келетін қозғалмалық саны болып келеді (жыл,тәулік,сағат).

Егер қозғалмалықта Н-адам қатысатын болса,ал қозғалмалықтың жалпы саны – П болса,онда қозғалмалық бір адамға келетін қозғалмалық саны болып келеді .

Потенциалды қозғалмалық – биологиялық және жалпы тұтынушылығы,әлеуметтік жағдайы,өндірістік қажеттілігі,байланыс құралдарының және ақпараттардың және мәдени қажеттілігінің дамуы арқылы анықталатын қозғалысқа халықтың сұранысы сәйкес келетін қозғалмалық болып келеді.

Жүзеге асатын қозғалмалық – берілген жағдайда,орында,құбылыстарда жүзеге асатын нақты қозғалыс болып келеді. Қала тұрғындарының жүзеге асатын қозғалысы қаланың жоспарланған құрылымына,оның аудандарына,орталықтағы жүргіншілердің көптігіне және оларды транспорттық жүйемен қамтамасыз етудің дамуына байланысты болады.

Абсолютті қозғалмалық – қозғалысқа қатысатын, қаралып отырған адамдардың ішіндегі уақыт бірлігінде бір адамға келетін қозғалыс саны. Абсолютті қозғалыстың үш түрі болады:

1 қозғалмалыққа қатысатын,қаланың өз тұрғындарының абсолюттік қозғалысы

, мұнда П_Г – қала бойынша қозғалыс саны;

Н_Г – қала тұрғындарының саны.

2 Қалаға тұрмыстық және мәдени-тұрмыстық мақсатта шыққан қаланың шет жақтарындағы тұрғындардың абсолюттік қозғалысы

3 Басқа қалалардан келген тұрғындардың абсолюттік қозғалысы

Жалпы қозғалмалық– қаланың әкімшілік шекарасында тұрған,Н тұрғындар санына кіретін,тұрғындардың барлық топтарымен уақыт бірлігінде қала көліктерінің жүйесіндегі қозғалыс саны.

- қарастырылып отырған уақыт аралығындағы қаланың жүргінші көліктерінің қозғалысының жалпы саны..

Қаланың жүргінші көліктері арқылы қозғалыс аздаған жағдайларда жаяу жүргіншілер жолы арқылы және көп жағдайларда жүргіншілер транспорты арқылы жүзеге асады.Осыған байланысты жалпы қозғалыс бөлінеді:

- транспорттық

- жаяу

Жалпы қозғалыс келесі формула бойынша анықталады:

Транспорттық қозғалыс,көлік құралдары арқылы жүзеге асатын бір жылда бір тұрғынға келетін қозғалыс санымен анықталады. Транспорттық қозғалыс жалпы жүргінші көлігінің қозғалысы мен жеке жүргінші көлігінің қозғалысына бөлінеді.

Қала тұрғындарының қозғалысының көрсеткішінің құрылуына факторлардың екі тобы әсер етеді:

1. қала тұрғындарының қозғалысының өсу факторы

а) қала аумағының территориалдық көлемінің өсуі

б) қаланың жүргінші көлігінің жабдықтарының өсуі

в) қатынастың қол жетерлігінің жақсаруы

г) билет бағасының төмендеуі

2. қала тұрғындарының қозғалысының төмендеу факторы

3. а) қарым-қатынастың қиындауы

б) байланыс жабдықтарының дамуы

в)билет бағасының өсуі

Көліктік қозғалыс көлік желілерін жоспарлау жүйесінде көліктік есептің бастапқы өлшемі ретінде ретінде қолданылуы мүмкін.

Тұрғындардың көлік қозғалысының есебін, нақты жағдайда ол негізінен тұрғындардың әлеуметтік құрамына байланыстылығын есепке ала отырып анықтайды.

Әлеуметтік құрамы бойынша қала тұрғындары бөлінеді:

1. еңбекшілер бұқарасы, қаланы құрайтын кәсіпорындар және мекемелер,яғни,соның негізінде қаланың үлесімді салмағы құрылған = 30%;

2. кәсіпорындар мен мекемелер,тұрғын үй шаруашылығы,сауда және мәдени-тұрмыс орталықтарында қызмет ететін еңбекшілер бұқарасы, үлесімді салмағы = 20%;

3. жоғарғы оқу орындары,техникум,училище оқушылары – 5 %;

4. өз әрекетсіз тұрғындар– балалар,зейнеткерлер,үй қызметіндегі әйелдер,жұмыссыздар,саудагерлер – 45 %.

Мақсатты белгісі бойынша тұрғындар қозғалысы бөлінеді:

1. жұмысшылар мен қызметкерлердің өздерінің тұратын жерлерінен жұмыс орнына қарай,және керісінше,мектеп оқушыларының,жоғарғы оқу орындарының,колледждардың және т.б. оқу орнына және керісінше қозғалысы.

2. Барлық әлеуметтік топтағы тұрғындардың мәдени-тұрмыстық кәсіпорындарға қозғалысы және кері қозғалыстары...

Кей жағдайларда өзіндік әрекетті топтарға іскерлік қозғалыстарды бөледі : жұмыс уақытында ккәсіпорынның өнімділік қажеттігіне байланысты жұмысшылар мен қызметкерлердің қозғалыстары.

Қалалық тұрғындардың бөлінуіне байланысты еңбекшілердің,оқушылардың және өзіндік әрекетсіз тұрғындардың еңбек,мәдени-тұрмыстық және іскерлік қозғалыстарын ажыратады.

Жұмысшылардың,қызметкерлердің және оқушылардың еңбек қозғалысы анықталады:

,

мұнда 2 – қозғалыстың екі бағыты ескеріледі;

А₁, А₂ – жылдық демалыс және мейрам күндері саны;

А₃ – еңбек демалысы күндері (каникул);

А₄ – еңбекке жарамсыз күндердің орташа статистикалық саны (ауырған кездегі).

Көліктік жұмыстың осы көлемінде біршама бөлігін мәдени-тұрмыстық қозғалыстар алады (»50% орташа тәулігіне): .

Іскерлік қозғалыстар жалпы көлік қозғалысында онша салмағы болмайды және »50% еңбек қозғалысын құрайды :