Деректердібасқарудағыдеректерқорларыныңқұрылымдары

Картографиялық деректер банктері

Деректер Банкі (ДБ) (databank) – деректерді орталықтандырып сақтаудың және ұжымдық пайдаланудың ақпараттық жүйесі. Деректер базасы деректер базасының бірігуін, ДҚБЖ және қосымша бағдарламалардың кешенін құрайды.

Егер КДБ бір есептегіш орталықта немесе бір компьютерде орналасса, онда оны жергілікті деп атайды; таралған ДБ – аумақтан жиналған жергілікті КДБ-н басқару және компьютерлік тораптарды қатыстыру арқылы біріккен жүйе. Картографиялық дерек базалары цифрлық карталар банктері деп те аталады, ЦКБ.

Картографиялық деректер банкі (КДБ) (cartographic data bank) – цифрлық картографиялық деректерді сақтау, өңдеу және пайдаланудың техникалық, бағдарламалық, ақпараттық және ұйымдастырылған құралдарының кешені.

Картографиялық деректер банкінің ерекшелігі – оның деректермен кеңістік координаттар түрінде байланысуы.

КБжД «адам-машина» жүйесі болып табылады және оған ДБ әкімшілігінің, сонымен қатар ЭЕМ негізінде ақпараттық процесс технологиясының персоналдары және есептегіш техникасының басқа құралдары кіреді.

Деректер қоры, ДҚ (data base) – деректерді жазудың, сақтаудың және манипуляциялаудың жалпы принциптерін анықтайтын белгілі ережелер бойынша ұйымдастырылған деректер жиынтығы.

ДҚ деректердісақтауолардыорталықтанбасқаруға, стандарттардысақтауға, қауіпсіздігінжәнетұтастығынқамтамасызетеді, артықдеректердіқысқартадыжәнеқарама-қайшылықтарынжояды.

ДҚ бірнешекомпьютерлікторапқаорналастырылуымүмкін; бұлжағдайдаолтаратылған ДҚ депаталады, ТДҚ. КДБ көпфункциялымағынағаие, жәнеоғанбірнешепроблемалық-бағдарланғандеректербазасықосылады.

Деректерқорынбасқаружүйесі, ДҚБЖ – деректербазасынқұру, енгізужәнепайдалануүшінарналғанбағдарламаларментілдікқұралдаркешені. ДҚБЖ кеңінентаралғанреляциялық, иерархиялықнемесетораптықдеректерүлгілерініңбіреуінқұптайды. Көптегенқазіргікоммерциялық ДҚБЖ реляциялықтипкежатады. Видео, дыбысқұрайтынкүрделідеректердісақтауқажеттілігіобьектілік-реляциялық ДҚБЖ пайдаболуынаәкелді. Көптеген ГАЖ-дыңбағдарламалыққұралдарыеңкеңінентаралған ДҚБЖ dBASE, Foxbase, Informix, Ingres, Oracle, Sybaseт.б. деректердіимпорттаумеханизмінеие.

КБД-де ақпаратпенқамтамасыздандырудыңекінегізгіфункциясынбөлугеболады: сыртқыжәнеішкі. Ішкіфункцияқалыптасупроцесініңақпараттыққолдауыменжәнежергіліктідерекбазаларынсызжүргізілуімен, сыртқысы – КБД тұтынушыларменақпараттықөзараәрекеттестірупроцестерінқамтамасыздандырументұжырымдалады.

Деректердібасқарудағыдеректерқорларыныңқұрылымдары

Иерархиялық үлгі – деректер банктерінің жүйелерін құрылымдау үшін деректердің логикалық үлгісі. Бұл жерде 1:n қатынасы жіберіледі, яғни 1 әкенің nсанындағы балалары бола алады. Иерархиялық үлгіде мөлшерден тыс ақпараттарды артықтылығына әкелетін қатаң жол болуы тиіс (1-сурет).

Таксонометриялық тарамдармен бейнеленетін иерархиялық құрылымның басты сипаттамасы бір бұтақ пен екінші бұтақ арасындағы тура тәуелділік болып табылыды. Бұтақтану формальді кілтті белгілерге негізделген, олар осы құрылым бойынша бір бұтақтан екіншісіне қозғалуын анықтайды.

Мұндай жүйенің ең басты артықшылығы – онда іздеулер оңай жүргізіледі, себебі ол жақсы анықталған және жаңа бұтақтардың қосылуымен жеңіл кеңітіледі. Иерархиялық құрылымды құру үшін алдын ала барлық қойылатын сұрақтарды білу керек, себебі бұтақтану ережелерін жасау үшін ол негіз ретінде қолданылады.

1 – сурет. Деректер қорының иерархиялық құрылымы. Бөлшектену бастықтан тәуелділерге қатынас атрибуттық кілттер негізінде жасалған

Тораптықжелілікқұрылым. Бұлқұрылым «көптенкөпке», немесе бір элементкөптегенатрибуттарғаиеболады да, аләр атрибут көптегенэлементтерменбайланысты. Мысалы, аудандағы бір ізденіскөптегенквадраттантұрады, алквадраттарментығызбайланыста (2 - cурет). Осындайэлементтербайланысқарым-қатынасынжан-жануар, шөптүрлері табу үшінарнайыбағыттаудыңберіліп, оларбасқаэлементтерменбайланысжасайды. Бірақ, деректерсаныкөбейгенсайынбағыттауышсаныкөбейіп, олкөпжадтықажететеді.

2 сурет – Деректердіңтораптыққұрылымы

Реляциялық үлгі – деректер қор жүйелерін құрылымдау үшін деректердің логикалық үлгісі. Бұндай кезде тең құқықты кестелер түзіледі, олардың бағаналары бағаналар нөмірлері және жолдары жолдар нөмірлері арқылы алынуы мүмкін. Реляциялық үлгі өзінің қуаттылығына байланысты тематикалық деректерді кеңістікте сақтауда қолданылады.

Осындай элементтер байланыс жасайды. Бірақ деректер саны көбейген сайын бағыттауыш саны көбейіп, көп жадыны қажет етеді.

Деректер қорын басқарудың реляциялық жүйесі ДқБРЖ – жалпы өріс бойынша байланысуы мүмкін кестелік файлдарға ұйымдастырылған деректерге қатынасу мүмкіндігін беретін деректер базаларын басқару жүйесі.

Біріншіқалыптыпішінде, кестежолдарменбағаналардантұруытиісдейді, себебібағаналаріздеукілттеріретіндепайдаланылатынболады, олардыңәрқайсысынанәрбіржолда тек бір мәнғанаболуытиіс.

Екіншіқалыптыпішіндеалғашқыкілтболыптабылмайтынәрбірбағанаалғашқыкілттентолығыментәуелдіболуын талап етеді. Бұлкестеніжеңілдетедіжәнедеректердіңәрбәржолдары тек оныңалғашқыкілтіарқылытабылуытиісшектеулерменартықтылықтыазайтады.

Үшіншіқалыптыміндет, екіншісіменбайланысты, алғашқыкілтемесбағаналардыңалғашқыкілткетәуелдіболуын талап етеді, алалғашқыкілткезкелгеналғашқыемескілткетәуелдіемес. Басқасөзбенайтқанда, алғашқыкілттібасқабағаналарданмәндердііздеуүшінқолданукерек. Мақсатартықтылықтыазайту, бағаналардыңең аз санынқолдану.

3 – сурет. Деректер қорының реляциялық құрылымы