Созылмалы панкреатит

Созылмалы панкреатит – ұйқы безінің созылмалы қабынуы. Сырқат жиі кездеседі. Негізінде созылмалы панкреатит орта және қартайған шақта, көбінесе еркектерге қарағанда жиі әйелдерде кездеседі.

Этиологиясы және патогенезі. Созылмалы панкреатиттің себебі әртүрлі: созылмалы панкреатитке жедел панкреатит ауысуы мүмкін, бірақ көпшілік жағдайларда ол белгілі бір жағымсыз мәнбірлердің себебінен пайда болады. Оларға дұрыс тамақтанбау, майлы тағамдарды қолдану, дәрі – дәрмектермен улану жатады. Этиологиялық мәнбірлердің ішіне қан айналымының және асқазан асты безінің атеросклеротикалық тамырлардың зақымдануы, көптеген жұқпа аурулар да жатады. Осымен қатар созылмалы панкреатиттің дамуына асқазан, ұлтабар аурулары да әсер етеді. Айтып кеткен мәнбірлердің әсерінен ұйқы безінің ұлпасы зақымданып, дәнекер тіні дамиды, мүшенің функциялары бұзылады.

Клиникалық бейнесі. Аурудың белгілері әртүрлі. Көбінесе ауырсыну синдромымен мінезделеді. Ауырсыну кіндіктің сол жағында, сол жақ қабырға астында білінеді. Кейбір жағдайда ауырсыну қабырғаның бойымен сол жақ жауырынға, сол жақ иыққа, жүректің маңайына әсер етеді. Ауырсыну жиі майлы және ащы тамақтан соң білінеді. Ұйқы безі көп мөлшерде сөл шығарғаннан, ағзаның өзектері сөлге толып созылады да ауырсынуды туғызады. Диспепсиялық белгілер үнемі кездеседі: тамаққа тәбетінің мүлдем жойылуы, сілекейдің көп бөлінуі, кекіру, лоқсу, іштің кебуі және іштің қорылдауы байқалады. Ұйқы безі жеткілікті түрде ферменттерді шығармай, ішекте қорыту дәрісі бұзылады. Көп мөлшерде жағымсыз иісті, майлы (стеаторея) нәжіс байқалады. Жеңіл жағдайларда нәжіс қалыпты, ал ауыр жағдайларда іш өту, іштің кідіруімен кездесіп отырады. Уыттану белгілері айқындалынады: дене қызуы көтеріледі, әлсіздік, артралгиялар білінеді, науқастың тәбеті нашарлайды. Ас қорыту дәрісінің бұзылуы нәтижесінде арықтау байқалады. Кейбір жағдайларда сескенгіш, ұйқы бұзылуы білінеді. Көптеген авторлардың жазуы бойынша сипағанда ауырсыну нүктелері және аймақтары тұрақты түрде байқалады, көбінесе сол жақ эпигастрий маңайы, сол жақ қабырға асты (Шоффар зонасы, Губегриц - Скульский зонасы, Дежарден, Мейо-Робсан нүктелері). Ұлғайған және тығыздалған ұйқы безі сирек кездеседі. Созылмалы панкреатиттің қозу кезеңінде басқа ағзаларда өзгеріс болады, көпшілік жағдайда бауыр қабынуы дамиды.

Зертханалық тексерістер. Сырқаттың қозу кезеңінде қанда ЭТЖ артады, лейкоцитоз байқалады, С – реактивтік белок білінеді. Қанның құрамында амилаза, липаза, альдолаза ферменттерінің мөлшері көбейеді. Кейбір жағдайда қанда қанттың мөлшері де көбейеді. Ұйқы безінің сыртқы сөлденіс қызметі бұзылуы кезінде гиперпротеинемия, ал ауыр жағдайда электролиттік алмасудың бұзылуы кездеседі. Ұлтабар сөлінің құрамында ферменттердің мөлшері алғашқы кезеңде біршама көп болуы мүмкін. Ал анық атрофикалық кезінде безде бұл көрсеткіштер азды – көпті азаяды.

Сырқаттың қозу кезеңінде зәрде амилазаның мөлшері көбейеді. Созылмалы іш өту кезінде майлы ботқаға ұқсайтын нәжіс болады (стеаторея).

Копрологиялық зерттеу кезінде онда қорытылмаған тамақ, бұлшық ет қалдығының (креаторея) көп екендігі байқалады. Без ұлпасының зақымдануынан қанда қанттың мөлшері көбейеді. Ауыр жағдайларда қант сусамыры дамиды.

Асқынулары. Созылмалы панкреатиттің асқынуларына іріңдік, іріңді жылауық, қант сусамырының ауыр түрі, көкбауыр тамырларының тромбозы, ұйқы безінің қабынып қатаюы жатады. Ұзақ уақытқа созылған панкреатитте асқазан асты безінің қатерлі ісігі пайда болуы мүмкін.

Дерт анықтамасы. Қалыпты жағдайда аурудың дерт анықтамасы науқастың анализіне, клиникалық белгілеріне сүйене отырып, без ферменттерінің зерттеулері және ультра дыбыс зерттеулерімен қойлады.

27 суретСозылмалы панкреатиттегі 28 суретСозылмалы панкреатиттің

ұйқыбезінің көрінісі УЗИ-дегі көрінісі

Емі. Клиникалық белгілері нақты болмағанда амбулаторлық емдеу жүргізіледі. Емдәм тәртібін сақтау, қабыну дәрісін емдеу, сыртқы және ішкі сөлденіс жетіспеушілікті жоюға жағдайлар жасалады. Науқастың тамақтануы 5 – 6 мезгіл, аз мөлшерде болуы керек. Ұйқы безіне әсер ететін қуырылған, майлы, өткір тағамдар қолданылмайды. Емдәм бойынша ақуыздар көп болу керек, 150 гр – ға дейін тәулігіне. Тамақ жылы болу керек, өйткені суық тағам ішектің қозғалыс қызметін күшейтеді. Сырқаттың өткір кезеңінде ферменттердің белсенділігін басу үшін трипсин ингибиторларын қолданады (гордокс, контрикал 100 000 - 200 000 бірлік көк тамырға, тамшы түрде). Қабыну дәрісін басу үшін антибиотиктер қолданылады. Қатты ауырсыну кезінде бүйрек маңайын бөгейді, наркотикалық емес анальгетиктермен, спазмолитик дәрілерін қолданады. Ұйқы безінің сыртқы сөлденіс шамасыздығында орын ауыстыру мақсатында ферменттік дәрі – дәрмектер беріледі: фестал, дигестал, панзинорм, панкреатинин т.б. Өткір белгілері басылған соң алдын алу шаралары мақсатында гастроэнтерологиялық бағыттағы санаториялық емдеу ұсынылады.

Алдын алуы. Біріншілік алдын алуда ұйқы безінің ауруларына әкеліп соқтыратын мәнбірлерді жою болып табылады. Тамақ ішу және емдәм тәртібін сақтау керек, ішімдікке қатаң тыйым салынады. Бауыр қызметін жөндеу мақсатымен жануарлық майын және ащы қосындыларды қолдануға болмайды. Ағзаға жағымсыз әсер ететін химиялық заттармен, дәрі-дәрмектермен қарым – қатынас жасамау. Екіншілік алдын алудасырқаттар диспансерлік тізімге алынып, «Д» нұсқау бойынша жағдайына байланысты қаралып отырады, ішектің қозғалыс қызметін жақсартатын ферменттерді қолданады. Клиникалық қан анализі, амилаза, диастаза ферменттері анықталынады. Созылмалы панкреатиті бар науқастарға тамақтану тәртібін сақтамайтын жерлерде жұмыс істеуге болмайды. Асқазан, ұлтабар, өт жолдарының сырқаттарын уақытында емдеп отыру керек.

Бақылау сұрақтары

1. Ағзадағы ұйқы безі қандай қызметтерді атқарады?

2. Панкреатит ұғымын қалай түсіндіресіз?

3. Сырқаттың негізгі белгілерін атап шығыңыз.

4. Дерт анықтамасын жүргізгенде қандай зертханалық және құрал – жабдық аппарат арқылы тексеріс түрлерін қолданады?

5. Панкреатиттің емдік қағидасының негізі.

6. Осы сырқат түріндегі емдәм тәртібінің ерекшелік маңыздылығы.