Гидросфера – Жердің жылжымалы қабығы. Онда су ылғи қозғалады!

Судың күн энергиясы мен ауырлық күштің әсерінен су қозғалуы табиғаттағы су айналымы деп атайды.

СуЖер бетінің 71% алып жатыр. Осымен байланысты біздің планетаны Жер емес Мұхит деп атау дұрыс болар! Мұхиттар бір-бірінен ажыратылуы: өлшемдері, терңдіктері, судың тұздылығы, мен су температурасымен, жануарлар мен өсімдіктер дүниесімен.Біздің ғаламшарының ғарыш ерекшелігі – судың болуы. Су Жерде үш қалыпта болады: сүйық, қатты (мұз, қар) және газ тәрізді (су буы). Жер бетінде сүйық судың мөлшері жоғары, мұздар, қарлар мен су буы – аз. Біздің планетада су жоқ орын жоқ. Өте ыстық шөлдеде ауада су буының қоспасы бар.

Су Жерде үш қалыпта болады: сүйық, қатты (мұз, қар) және газ тәрізді (су буы). Жер бетінде сүйық судың мөлшері жоғары, мұздар, қарлар мен су буы – аз. Біздің планетада су жоқ орын жоқ. Өте ыстық шөлдеде ауада су буының қоспасы бар. Біздің планетаның ¾ беті сумен қапталған. Мұхиттар мен теңіздер, өзендер мен көлдер, қайнарлар мен құдықтар, қара бұлттар мен бу – Жердің сулы тысын құраушы бөлігі, гидросфера деп аталады.

Гидросфераның негізгі бөлігі Әлемдік Мұхит суы, азырақ бөлігі – құрлық суы (өзендер, көлдер, мұздықтар, жерасты суы және басқалары) және атмосфера суы. Атмосферада су буы, су тамшылары мен мұз кристалдары болады.

Құрлықтар мен аралдардыңтелімі Мұхитқа терең енуі түбегтер деп аталады. Олар үш жағынан сумен қоршаланған, ал төртінші жағы құрлықпен байланысып тұрады. Құрлықтар мен аралдар біртұтас Әлемдік мұхитты төрт мұхитқа бөледі.

Жербеті және ағынды сулары

Кезкелген жербеті сулары (өзендер, көлдер, саз батпақтар, теңіздер, мұхиттар) таужыныстарды қирату және мору өнімдерін тасымалдау жұмыстарын жүргізеді.

Эрозия – қатты таужыныстарды және қопсық матералдарды сумен шайылуы. Эррозиялық жұмыстыөзендердің су ағындары жүргізеді.

Табан эрозиясы тереңге қарай кетеді. Осы эрозияның ойып-кесу нәтижесінде өзен табанындағы түзілімдерге және таужыныстарға арнасы тереңдейді.

Бүйір эрозиясы өзен бірде оң бірде сол жағалауларын шайып тұрғанынан қалыптасады. Сонда арнаның көлденең иірімдері меандралар қалыптасады.

Мұхиттар

Ең үлкен мұхит — Тынық мұхит—алаңы бойынша— 178,62 млн. км²— ол Жердің су бетінің жартысын алып жатыр. Оның орташа тереңдігі (3980 м) Әлемдік Мұхиттың орташа тереңдігінен жоғары (3700 м). Мұнда терең сулы ойысы — Мариан (11022 м) бар. Тынық мұхитта Әлемдік мұхиттың су көлемінің жартысынан көп (710,4 из 1341 млн. км³).
Атлант мұхиты Тынық мұхиттан екі есе кіші болады. Созылымы бірдейақ бірақ еңі бірталай кіші болады. Оның алаңы 91,6 млн. км², орташа тереңдігі 3600 м, ең тереңі — 8742 м (Пуэрто-Рико маңында), көлемі 329,7 млн. км³.

Үнді мұхиты Атлант мұхитынан кіші. Бірақ оның алаңында үш құрлық сыйады: екі Америка мен Африка. Оңтүстік жарты шарда орналасқан. Алаңы 76,2 млн. км², орташа тереңдігі 3710 м, ең төмені — 7729 м (Зонд аралдарының маңынан), су көлемі 282,6 млн. км³.

Солтүстік Мұзды мұхит планетаның солтүстігінде орналасқан, барлық жағалаулары оңтүстікті болады. Ең кіші және ең суық – алаңы 14,8 млн. км² (Әлемдік Мұхиттың 4%), орташа терңдігі 1220 м (ең үлкені — 5527 м), су көлемі 18,1 млн. км³.